Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào quá trình hướng nghiệp sẽ đạt được hiệu quả từ phân tích năng lực học sinh, dự báo xu hướng lao động đến gợi ý chiến lược đặt nguyện vọng thông minh. Đây là cơ hội mới giúp thế hệ học sinh 2K8 chọn đúng ngành, đúng trường, giảm áp lực và tự tin hơn trước ngưỡng cửa đại học.

Chưa hiểu rõ ngành mình sẽ chọn

Mùa tuyển sinh đại học năm 2025 đã ghi nhận con số kỷ lục. Đó là hơn 849.000 thí sinh nộp 7,6 triệu nguyện vọng, trung bình gần 9 nguyện vọng mỗi em - tăng gần gấp đôi so với năm 2024. 

Điều này cho thấy tâm lý đăng ký càng nhiều càng yên tâm. Nhưng thực tế, có gần 20% thí sinh trúng tuyển nhưng không xác nhận nhập học và chưa kể nhiều em sau khi trúng tuyển lại... không hứng thú với ngành học, dẫn đến chuyển ngành, bỏ học, lãng phí thời gian và chi phí. Vấn đề cốt lõi không nằm ở số lượng nguyện vọng, mà ở việc có hiểu rõ mình hợp với ngành nào hay không.

Trong nhiều năm, học sinh chủ yếu chọn ngành dựa vào: điểm thi so với điểm chuẩn các năm trước; ý kiến phụ huynh, thầy cô giáo, bạn bè; thông tin được tiếp cận hay xu hướng xã hội (ngành "hot"). Cách tiếp cận này dễ dẫn tới "chọn ngành theo phong trào". Không ít sinh viên sau một, hai năm học mới nhận ra không phù hợp, phải chuyển hướng hoặc bỏ cuộc.

Hai thay đổi lớn của kỳ xét tuyển đại học năm 2025 chính là không còn xét tuyển sớm, quy đổi điểm thi về chung một thang điểm khiến không chỉ học sinh mà ngay cả chuyên gia tuyển sinh cũng không dự đoán được điểm chuẩn sẽ thế nào vì vậy với cách hướng nghiệp cũ, thí sinh đăng ký nguyện vọng dày đặc để giảm rủi ro là điều tất yếu.

Sự phát triển của AI mang lại một cách tiếp cận mới. AI không chỉ là công cụ tìm kiếm hay soạn thảo, mà còn trở thành "bạn đồng hành hướng nghiệp" của học sinh.

TS Lê Thị Thanh Mai

5 bước ứng dụng AI

Sự phát triển của AI mang lại một cách tiếp cận mới. AI không chỉ là công cụ tìm kiếm hay soạn thảo, mà còn trở thành "bạn đồng hành hướng nghiệp" của học sinh.

Bước 1 - Thu thập dữ liệu học tập cá nhân: Học sinh sử dụng điểm số các môn học, kết quả thi thử, hoạt động ngoại khóa, sở thích, năng khiếu và dùng AI để quét bảng điểm, nhật ký học tập và tự động tổng hợp thành "bản đồ năng lực cá nhân".

Bước 2 - Làm trắc nghiệm nghề nghiệp với AI: Học sinh có thể sử dụng ở các trang web miễn phí hoặc sử dụng công cụ AI thay cho test giấy truyền thống. Dùng kết quả để AI phân tích câu trả lời, so khớp với dữ liệu nghề nghiệp tại Việt Nam để đưa ra nhiều kịch bản cho mình tham khảo như: nhóm nghề bạn hợp, nhóm nghề nên tránh.

Bước 3 - Dùng AI tìm hiểu xu hướng thị trường lao động: Nếu như trước đây việc tìm hiểu thông tin thị trường lao động rất khó khăn thì bây giờ AI có thể đọc báo cáo việc làm, dự báo nhu cầu nhân lực trong 5 - 10 năm tới chỉ cần người dùng biết các từ khóa. Ví dụ: ngành bán dẫn, logistics, công nghệ thông tin, chăm sóc sức khỏe đều được AI phân tích dựa trên dữ liệu việc làm thật.

Bước 4 - Lập ma trận các hướng đi trong tương lai: Có thể giao cho AI "giả lập" ba kịch bản liên quan đến năng lực học tập và điểm xét tuyển (cao - trung bình - thấp). Với mỗi kịch bản, AI gợi ý theo ba nhóm: Mơ ước - Khả thi - An toàn. Nhờ đó, học sinh sẽ có một bản đồ ngành học được cá nhân hóa, giảm áp lực "đăng bừa" hàng chục lựa chọn.

Bước 5 - Lập kế hoạch phấn đấu và trao đổi với người thật: Trước khi nộp chính thức, hãy thảo luận kết quả AI với thầy cô giáo, phụ huynh, cố vấn tuyển sinh. AI cho bạn dữ liệu, nhưng quyết định cuối cùng là của bạn, gắn với hoàn cảnh và mong muốn riêng.

Định hướng nghề nghiệp sao để học sinh Việt không còn loay hoay chọn ngành?

Con tôi hồi tiểu học muốn làm bác sĩ, lên cấp 2 ước làm cô giáo, đến cuối cấp 3 thì bối rối: Con nên học ngành gì?