Mới đây đại diện Bộ GD-ĐT phát biểu tới năm 2030, cả nước cần thêm 22.000 giáo viên tiếng Anh ở mầm non và tiểu học, đồng thời bồi dưỡng ít nhất 200.000 giáo viên có khả năng dạy bằng tiếng Anh cho mục tiêu tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học.

Tôi thực sự thấy đây là một thử thách khổng lồ. Ngay trong bối cảnh hiện tại, cung ứng đủ giáo viên tiếng Anh cho các trường học vốn đã gặp nhiều khó khăn.

Tận dụng nguồn giáo viên nước ngoài

Dĩ nhiên hiện nay, Việt Nam không thiếu những người biết tiếng Anh nhưng để đào tạo thành giáo viên giỏi, lại có năng lực sư phạm, đủ sức đứng lớp thì không dễ. Và một thách thức cao hơn nữa: không dừng ở dạy tiếng Anh như một môn học mà còn có thể giảng dạy các môn khác như toán, khoa học bằng tiếng Anh. Đây là yêu cầu hoàn toàn khác, đòi hỏi trình độ ngoại ngữ lẫn chuyên môn rất cao.

Chính vì vậy tôi cho rằng bên cạnh tăng cường đào tạo đội ngũ trong nước, Việt Nam hoàn toàn có thể tính tới phương án tận dụng nguồn giáo viên nước ngoài (expat). Cộng đồng expat đang ngày càng đông đảo tại Việt Nam. Thay vì gánh nặng tự đào tạo toàn bộ giáo viên bản địa, kết hợp đội ngũ expat có thể mang lại nhiều lợi ích.

Họ có vốn tiếng Anh tự nhiên, kinh nghiệm giảng dạy đa dạng và quan trọng là tạo môi trường ngôn ngữ "sống" cho học sinh. Điều này giáo viên bản địa khó lòng thay thế trọn vẹn. Ở nhiều quốc gia như Singapore, Hàn Quốc... đưa expat vào giảng dạy song song với giáo viên bản địa đã chứng minh hiệu quả, giúp tiết kiệm thời gian đào tạo và nâng chuẩn nhanh hơn.

Điểm đến hấp dẫn

Một câu hỏi đặt ra: Liệu nhóm expat có sẵn lòng tới Việt Nam hay không? Câu trả lời của tôi là "có". Thực tế Việt Nam từ lâu đã là điểm đến hấp dẫn với giáo viên expat. Họ đến để làm việc, để trải nghiệm văn hóa và để gắn bó, phổ biến từ 2-5 năm trước khi chuyển sang một đất nước khác. Điều kiện tiên quyết là cần một số cơ chế đãi ngộ hợp lý.

Tôi nghĩ lương chỉ là một phần, ngoài ra còn nhiều yếu tố khác ngoài lương như thủ tục visa và giấy phép lao động thông thoáng; hỗ trợ về chỗ ở, bảo hiểm; môi trường làm việc chuyên nghiệp; một lộ trình nghề nghiệp rõ ràng. Khi những yếu tố này được đảm bảo, expat sẵn sàng tới và gắn bó lâu dài, thậm chí có thể cân nhắc xem Việt Nam là nơi định cư, lập nghiệp.

Tuy nhiên để tận dụng nguồn lực này, không thể để mỗi trường công lập tự đi tìm giáo viên expat. Cách đó vừa manh mún vừa khó kiểm soát chất lượng. Tôi đề xuất các sở GD-ĐT tỉnh thành có thể thành lập một "hội đồng chuyên gia" ở cấp tỉnh, phối hợp với các tổ chức tuyển dụng giáo viên quốc tế. Hội đồng này sẽ có ba nhiệm vụ: tuyển chọn - kiểm định - phân bổ.

Tuyển chọn là sàng lọc hồ sơ ứng viên expat từ nhiều kênh, kiểm định là đánh giá năng lực chuyên môn và sư phạm của họ, còn phân bổ là đưa họ đến những trường công trọng điểm - nơi có định hướng phát triển "tiên phong" tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai. Với cơ chế này việc triển khai sẽ bài bản, đồng đều và giảm gánh nặng cho từng trường riêng lẻ. Một số trường được chọn làm "đầu tàu" sẽ tiên phong thí điểm, từ đó nhân rộng ra toàn hệ thống.

Điều cuối cùng nhưng quan trọng nhất, tôi nghĩ là cần xác định thật rõ đích đến của mục tiêu "tiếng Anh là ngôn ngữ thứ hai". Chúng ta muốn học sinh lưu loát trong giao tiếp? Muốn các em có thể dùng tiếng Anh để học toán, khoa học? Hay muốn dùng các môn khoa học như phương tiện để học tiếng Anh?

Mỗi đích đến sẽ quyết định mô hình đào tạo và tiêu chuẩn tuyển chọn giáo viên expat. Nếu chỉ chú trọng vào năng lực ngôn ngữ, ta cần những giáo viên chuyên tiếng Anh. Nếu hướng tới giảng dạy liên môn bằng tiếng Anh, ta lại cần những expat là giáo viên chuyên môn toán, lý, hóa... có khả năng giảng dạy bằng ngôn ngữ này.

Tiếng Anh thành ngôn ngữ hai: chìa khóa hội nhập toàn cầu

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy đầu tư vào tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai là chiến lược dài hạn, nâng cao năng lực hội nhập, sức cạnh tranh của nguồn nhân lực và đóng góp vào tăng trưởng quốc gia.