Nhiều nước trong khu vực đang tìm kiếm đầu tư lớn từ nước ngoài để đổ vào những dự án nâng cấp giao thông và mạng lưới năng lượng, mở đường cho phát triển trong tương lai và chuẩn bị cho thời cơ hội nhập kinh tế vài năm tới. Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) ước tính Đông Nam Á, một trong những điểm phát triển nhanh nhất thế giới, sẽ trở thành điểm nóng thu hút các nhà đầu tư cho các dự án hạ tầng vốn cần đến 600 tỉ USD trong một thập niên tới. Riêng Indonesia, quốc gia lớn nhất khu vực này, cần đến 150 tỉ USD.

Tuy nhiên, những hạn chế như lợi nhuận không hấp dẫn, nạn quan liêu trong các thủ tục hành chính, sự bất ổn trong quản lý... có thể đẩy lùi tham vọng của các nước châu Á. “Có rất nhiều tiền luân chuyển nhưng đó là những đồng tiền tìm kiếm lợi nhuận” - Bert Hofman, chuyên gia kinh tế về Đông Á và Thái Bình Dương của Ngân hàng Thế giới, nhận định.

Giấc mơ hợp nhất ASEAN bằng... tàu hỏa

Sau nhiều năm tận hưởng tốc độ phát triển kinh tế thần tốc, các nước Đông Nam Á nay đang bắt đầu tăng ngân sách cho hạ tầng. Từ sau khủng hoảng kinh tế cuối những năm 1990, các nước ASEAN có thể tiếp cận nguồn tài chính với giá rẻ hơn bao giờ hết. Trong khi đó, sự phát triển kinh tế đã giúp các ngân hàng, tập đoàn địa phương có được nguồn vốn dồi dào. Tầng lớp trung lưu ngày một đông đã tạo sức ép ngày một tăng đối với giới chính trị buộc phải nhanh chóng cải thiện cơn ác mộng về giao thông tại những siêu đô thị như Jakarta (Indonesia) hay Manila (Philippines).

Cuối tháng 3-2013, theo báo Straits Times, Quốc hội Thái Lan đã phê chuẩn kế hoạch vay 68 tỉ USD để xây dựng đường sắt, giao thông và nhà máy nước vào năm 2020. Indonesia và Philippines, với dân số tổng cộng khoảng 340 triệu, mới đây cũng đã thông qua các đạo luật cải thiện hợp tác với khu vực tư nhân để giải quyết những nút thắt tài chính.

Trong một bài viết trên Bangkok Post mới đây, cựu bộ trưởng tài chính Ấn Độ Jaswant Singh khẳng định cơ sở hạ tầng mới sẽ góp phần đưa các nước lại gần nhau. “Sự hòa hợp của châu Á có thể nảy nở từ những liên kết hạ tầng mới. Giấc mơ thống nhất mà ASEAN ấp ủ từ lâu có thể sẽ đến bằng tàu hỏa” - ông Singh mô tả.

Không còn là miếng bánh ngon ăn

Khó khăn của khu vực Đông Nam Á trong việc tìm kiếm nguồn tài chính để nâng cấp cơ sở hạ tầng vốn đã cũ kỹ vẫn luôn là... vốn.

Theo Hãng Thomson Reuters, các dự án cho vay trong khu vực Đông Nam Á năm ngoái đã giảm 6,3%. Philippines, nước thường có các kế hoạch xây dựng cơ sở hạ tầng thất bại hoặc bị trì hoãn, đã chuẩn bị ít nhất 16 dự án hợp tác công tư (PPP) trị giá lên đến 4 tỉ USD. Tuy nhiên, hiện mới chỉ có hai dự án được đấu thầu thành công do các nhà đầu tư nước ngoài, vốn đã bị hạn chế trong đầu tư, lo ngại vì thiếu sự đảm bảo của chính phủ về giá cả. Trong khi đó tại Indonesia, dự án xây dựng nhà máy nhiệt điện 2.000 MW ở Java, một trong hai dự án PPP được giải ngân kể từ năm 2006 bên cạnh dự án đường cao tốc ở Bali, cũng bị trì hoãn bởi các trở ngại về thu hồi đất.

Ngoài khó khăn thu hút vốn từ khu vực tư nhân, chi tiêu công cho hạ tầng tại Đông Nam Á vẫn thấp hơn mức cần thiết. Indonesia chỉ dành 3-3,5% GDP cho cơ sở hạ tầng dù có kế hoạch tăng gấp ba ngân sách cho lĩnh vực này trong năm nay. Philippines mới chỉ đặt mục tiêu tăng gấp đôi ngân sách cho cơ sở hạ tầng hiện ở mức 2,6% GDP. Một trong những khó khăn của chính phủ các nước trong việc tăng ngân sách cho hạ tầng là do phải chi quá nhiều cho trợ cấp, như Jakarta năm ngoái chi khoảng 22 tỉ USD cho trợ cấp nhiên liệu.

Bên cạnh luật đất đai kém thân thiện, các nhà đầu tư còn phải đối mặt việc dự án có thể bị trì trệ vì những mâu thuẫn với chính quyền địa phương hoặc quốc gia. Ông Johan Bastin, giám đốc điều hành công ty hạ tầng có vốn chủ sở hữu là tư nhân của Singapore CapAsia, vạch rõ đó là “năng lực của cấp hành chính địa phương yếu kém, quản lý hầu như lỏng lẻo và hệ thống tư pháp có phần tùy tiện”, những vấn đề này sẽ còn phải được giải quyết trong một thời gian dài. Đó là chưa kể lợi nhuận hằng năm của các dự án thường thấp hơn 3-5% so với mức “chấp nhận được” là 15-20%.

“Đông Nam Á cần cân nhắc toàn diện về chiến lược cơ sở hạ tầng - ông Frederic Neumann, đứng đầu nghiên cứu kinh tế châu Á tại Ngân hàng HSBC, cảnh báo - Tôi không cho là điều này có thể xảy ra trên một quy mô rộng lớn hơn được”.

Phóng to

Chen nhau trong giờ cao điểm ở Jakarta, Indonesia - Ảnh: Reuters