Đề xuất ‘hạ giải’ tòa nhà Pháp cũ để phục dựng không gian điện Kính Thiên

THIÊN ĐIỂU

TTO - Gần 20 năm bàn bạc, Hà Nội đang quyết tâm phục dựng lại điện Kính Thiên tại Hoàng thành Thăng Long, nhưng để làm được cần phải ‘hạ giải’ tòa nhà Cục Tác chiến do người Pháp xây dựng. ‘Hạ giải’ là mỹ từ giảm nhẹ, thực chất là đề xuất phá bỏ.

Tòa nhà Cục Tác chiến được đề xuất 'hạ giải' để dựng không gian điện Kính Thiên - Ảnh: T.ĐIỂU

Trong khi các cuộc khai quật khảo cổ đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, như năm 2022 tìm thấy dấu tích sân Đan Trì (hay còn gọi sân chầu, sân Đại Triều, sân điện Kính Thiên, vào thời Lê Trung Hưng là nơi diễn ra các nghi lễ quốc gia quan trọng nhất của đất nước) và Ngự Đạo (đường cho vua đi), thì những hiểu biết của các nhà khoa học về cung điện xưa cũng chỉ như "thầy bói xem voi".

Đây là nhận xét của PGS.TS Đặng Văn Bài - nguyên cục trưởng Cục Di sản văn hóa, hiện là ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia - sau khi nghe báo cáo kết quả khai quật khảo cổ học khu vực điện Kính Thiên năm 2022 ngày 22-11.

Vì vậy, để dựng được điện Kính Thiên như quyết tâm của Hà Nội và các nhà khoa học thì vẫn tiếp tục phải khai quật thêm và tìm thêm trong lịch sử. Có như vậy mới cung cấp thêm được bằng chứng để thuyết phục UNESCO thông qua việc phục dựng điện Kính Thiên - biểu tượng văn hóa ngàn đời nay của Việt Nam.

Tòa nhà Cục Tác chiến nhìn từ bãi khai quật khảo cổ khu vực điện Kính Thiên - Ảnh: T.ĐIỂU

Vui mừng trước kết quả khai quật vừa qua, nhưng PGS.TS Trần Đức Cường - chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam - cho rằng dưới lòng đất khu vực trung tâm cấm thành còn rất nhiều bí ẩn cần giải mã trong thời gian tới: Cấu trúc chi tiết và tổng thể của Đan Trì như thế nào? Các cấp nền Đan Trì cao thấp và quy mô phân cấp đến đâu? Các làn đường nhỏ trên sân Đan Trì đã phát hiện, dấu tích có còn ở hướng Bắc và hướng Nam không?

Trong khi chưa hình dung được cụ thể sẽ dựng điện Kính Thiên thế nào, tại hội thảo, các nhà khoa học đưa ra ý kiến cần đề xuất lên UNESCO cho phép "hạ giải" tòa nhà Cục Tác chiến do người Pháp xây dựng để mở rộng phạm vi khai quật, từ đó có cái nhìn toàn diện hơn về khu vực điện Kính Thiên mà phục dựng.

Nhưng tòa nhà này có mặt trong hồ sơ di sản UNESCO của khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long, vì vậy muốn "hạ giải" cần phải được UNESCO chấp thuận.

Bên trong và tòa nhà đã thành bãi khai quật khảo cổ - Ảnh: T.ĐIỂU

Hiện nay, từ cổng Đoan Môn nhìn vào, tòa nhà này đang che khuất tầm nhìn chính vào điện Kính Thiên, đồng thời làm giảm vẻ uy nghiêm của điện Kính Thiên. Nhiều nhà khoa học đưa ra ý kiến cần "hạ giải" tòa nhà này để đảm bảo mục tiêu làm liền mạch trục trung tâm từ Đoan Môn tới điện Kính Thiên.

"Kết quả khảo sát năm 2007 cho thấy đây không phải là di tích lịch sử và không có giá trị sử dụng theo đánh giá phân loại của Hội đồng khoa học thành phố. Tòa nhà này sau khi được Bộ Quốc phòng bàn giao cho thành phố Hà Nội để trống không sử dụng, tới năm 2010 mới được sửa sang để đón du khách" - ông Cường nêu lý do thuyết phục cho phá tòa nhà này.

Theo biên bản làm việc giữa Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long Hà Nội và trưởng đại diện Văn phòng UNESCO Hà Nội ngày 2-11, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long Hà Nội cho rằng tòa nhà này không biểu trưng cho quyền lực Đông Dương thuộc Pháp.

Những kiến trúc tiêu biểu nhất thuộc Pháp ở Hoàng thành vẫn đang được bảo tồn như tòa nhà Vaxuco được định hướng làm Bảo tàng Hoàng cung Thăng Long, đã được Thủ tướng phê duyệt cho giữ gìn và bảo tồn, dù trước đây chưa đánh giá đầy đủ và đưa vào hồ sơ di sản.

Phát hiện chân đá tảng ngàn năm tuổi tại bãi khai quật điện Kính Thiên - Ảnh: T.ĐIỂU

Việc phá tòa nhà Cục Tác chiến không tạo ra mất mát lớn (?) bởi dấu ấn kiến trúc thuộc địa cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 hiện còn dày đặc trong vùng đệm, vùng lân cận của Hoàng thành Thăng Long, với các tòa nhà đẹp, đồ sộ, tiêu biểu cho trung tâm quyền lực ở Đông Dương như Phủ Toàn quyền Đông Dương, nay là Phủ Chủ tịch.

Thêm nữa, theo quan điểm của UNESCO, có thể đa dạng các hình thức bảo tồn, gồm số hóa di sản. Các nhà khoa học Việt Nam đưa ra phương án sẽ số hóa tư liệu tòa nhà Cục Tác chiến.

Ông Bài cũng đồng tình với quan điểm hạ giải tòa nhà bởi công trình này không ảnh hưởng đến giá trị nổi bật toàn cầu của Hoàng thành Thăng Long được UNESCO công nhận, thứ nữa là kiến trúc ở đây đang xuống cấp nghiêm trọng, khả năng bảo tồn lâu dài là không thể.

Trước đề xuất này, ông Phạm Vinh Quang - vụ trưởng Vụ Văn hóa đối ngoại và UNESCO, Bộ Ngoại giao - đồng ý rằng việc khôi phục không gian điện Kính Thiên là mục tiêu quan trọng cần ưu tiên.

Song, với việc "hạ giải" công trình trong khu di sản, các nhà khoa học và cơ quan quản lý nhà nước cũng cần thận trọng cân nhắc, sau đó xây dựng đề án thuyết phục để trình UNESCO chấp thuận.