Mô hình "lao động giá rẻ" từng mang lại lợi thế trong quá khứ đang nhanh chóng lạc hậu. Để bứt phá, Việt Nam phải chuyển sang con đường phát triển dựa trên năng suất, đổi mới sáng tạo và quản trị hiện đại.

Chi phí tại Việt Nam ngày càng cao

Thời gian qua, không ít nhà đầu tư đã bắt đầu cân nhắc dịch chuyển sang các quốc gia khác trong khu vực như Indonesia, Malaysia hoặc Ấn Độ, nơi vừa có chi phí thấp hơn vừa có những cải cách thể chế mạnh mẽ hơn. 

Đây là một cảnh báo quan trọng đối với Việt Nam, bởi nếu không có biện pháp kiểm soát chi phí và tái tạo lợi thế cạnh tranh, chúng ta có thể đối mặt với nguy cơ tụt lại phía sau trong cuộc đua thu hút FDI.

Trong những năm gần đây, chi phí sản xuất tại Việt Nam tăng mạnh trên nhiều khía cạnh. Thứ nhất, giá đất công nghiệp không ngừng leo thang. Theo báo cáo của CBRE, giá thuê đất khu công nghiệp tại miền Nam năm 2023 đã đạt trung bình 170 USD/m2/chu kỳ thuê, tăng gần gấp đôi so với năm 2019. Nhiều khu vực như Bình Dương, Đồng Nai hay Bắc Ninh, giá thuê thậm chí vượt 200 USD/m2 - cao hơn cả Indonesia và Malaysia.

Thứ hai, chi phí lao động tại Việt Nam tăng nhanh hơn năng suất. Tiền lương tối thiểu vùng giai đoạn 2018-2023 đã tăng trung bình 6-7%/năm, trong khi năng suất lao động chỉ tăng khoảng 4-5%/năm. 

Báo cáo của Tổ chức Năng suất châu Á (APO) năm 2022 chỉ ra rằng năng suất của lao động Việt Nam chỉ bằng 1/15 Singapore, 1/5 Malaysia và thấp hơn cả Indonesia. Sự mất cân đối này khiến chi phí nhân sự trở thành gánh nặng ngày càng lớn đối với các doanh nghiệp FDI.

Thứ ba, chi phí vận tải và logistics ở Việt Nam vẫn cao. Theo Ngân hàng Thế giới, chi phí logistics tại Việt Nam chiếm khoảng 18% GDP, cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu (10-12%). Nguyên nhân đến từ cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, thủ tục hải quan còn phức tạp và thiếu liên thông dữ liệu số. Đây là yếu tố trực tiếp làm tăng chi phí xuất nhập khẩu cho doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, chi phí năng lượng và văn phòng cũng leo thang. Năm 2023, chi phí điện sản xuất tăng do áp lực từ giá nhiên liệu nhập khẩu và đầu tư vào năng lượng tái tạo chưa đủ mạnh. 

Thị trường văn phòng tại Hà Nội và TP.HCM ghi nhận mức giá thuê hạng A lên đến 60 USD/m2/tháng, tiệm cận Bangkok và Kuala Lumpur. Tất cả cộng dồn tạo nên áp lực ngày càng lớn lên môi trường đầu tư Việt Nam.

Nút thắt nào đang làm tăng chi phí?

Sự leo thang chi phí tại Việt Nam không chỉ đến từ yếu tố thị trường mà còn phản ánh những rào cản thể chế. Một nguyên nhân quan trọng là khung pháp lý thiếu minh bạch và nhất quán. Luật Đất đai, Luật Đầu tư và các văn bản hướng dẫn nhiều khi chồng chéo, khiến doanh nghiệp phải mất thêm thời gian và chi phí giao dịch để hoàn thiện thủ tục. Không ít cán bộ địa phương còn cố tình diễn giải mơ hồ, tạo dư địa cho chi phí không chính thức.

Một nguyên nhân khác là hạ tầng chưa đồng bộ và chuyển đổi số chưa hiệu quả. Mặc dù Chính phủ đã khai trương Cổng dịch vụ công quốc gia từ năm 2019, nhiều thủ tục vẫn yêu cầu nộp song song bản giấy và bản điện tử. 

Hệ thống trực tuyến đôi khi chập chờn, khiến doanh nghiệp buộc phải quay lại phương thức truyền thống. Đây là biểu hiện điển hình của việc mới "số hóa thủ tục" chứ chưa "tái thiết kế thể chế".

Chi phí sản xuất gia tăng đang khiến Việt Nam mất dần lợi thế cạnh tranh truyền thống. Theo JETRO, hơn 35% doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam trong khảo sát 2023 cho biết họ cân nhắc dịch chuyển một phần sản xuất sang nước khác do chi phí tăng quá nhanh. 

Các tập đoàn đa quốc gia, vốn có nhiều lựa chọn trong khu vực, sẽ không ngần ngại rời bỏ Việt Nam nếu môi trường đầu tư không còn hấp dẫn. 

Điều này đặc biệt đáng lo ngại trong bối cảnh cạnh tranh FDI khu vực ngày càng gay gắt. Indonesia và Ấn Độ liên tục tung ra các gói ưu đãi, từ giảm thuế, giá đất rẻ đến cải cách thủ tục hành chính.

Những việc cần làm

Để kiểm soát chi phí và duy trì sức hấp dẫn FDI, Việt Nam cần một gói cải cách đồng bộ.

Đầu tiên là cần minh bạch hóa khung pháp lý và loại bỏ "chi phí ngầm". Các quy định pháp luật cần rõ ràng, dễ hiểu, tránh chồng chéo. Cán bộ công chức phải chịu trách nhiệm giải trình, và mọi thủ tục phải được xử lý trực tuyến để hạn chế cơ hội cho chi phí không chính thức.

Thứ nữa là kiểm soát chi phí đất đai và hạ tầng. Nhà nước cần ban hành khung giá đất minh bạch, gắn với thị trường, đồng thời phát triển các khu công nghiệp mới ở vùng vệ tinh để giảm áp lực giá tại các trung tâm. 

Song song, cần đẩy mạnh đầu tư hạ tầng logistics và năng lượng, giảm chi phí vận tải và sản xuất cho doanh nghiệp.

Trong khi đó, việc nâng cao năng suất lao động cần được xem trọng. Chính phủ cần đầu tư mạnh mẽ vào đào tạo nghề, kỹ năng số và khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ. Khi năng suất lao động tăng nhanh hơn tiền lương, chi phí nhân sự sẽ trở nên hợp lý và bền vững.

Cuối cùng, chúng ta cần thúc đẩy chuyển đổi số thực chất. Phải chuyển từ "số hóa thủ tục" sang "tái thiết kế thể chế", luật hóa nguyên tắc digital-by-default và once-only. Khi doanh nghiệp chỉ cần cung cấp thông tin một lần, và toàn bộ quy trình được xử lý online, chi phí giao dịch sẽ giảm mạnh.

Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng. Nếu không kiểm soát chi phí và cải cách thể chế, chúng ta sẽ dần mất lợi thế cạnh tranh trong mắt nhà đầu tư quốc tế. Đây không chỉ là câu chuyện về chi phí, mà là lựa chọn chiến lược: hoặc tiếp tục dựa vào lợi thế cũ đang phai nhạt, hoặc bứt phá bằng cải cách thể chế và tái tạo lợi thế cạnh tranh mới.

Vốn FDI vào Việt Nam tăng vọt trong 7 tháng do đâu?

Cục Thống kê cho biết tổng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) đăng ký đầu tư vào Việt Nam 7 tháng vừa qua đạt hơn 24 tỉ USD, tăng 27,3% so với cùng kỳ năm trước.