Ngày 16-10, Viện Ứng dụng khoa học công nghệ và luật pháp (STLA) phối hợp cùng Trung tâm Giám sát chất lượng và phòng chống hàng giả (CQSAC) tổ chức tọa đàm "KOL/KOC: Vi phạm - hệ lụy - trách nhiệm xã hội trong thương mại điện tử".

Tại tọa đàm, thượng tá - tiến sĩ Đào Trung Hiếu (chuyên gia tội phạm học) cho biết trong kỷ nguyên số, quảng cáo trực tuyến trở thành công cụ chính của thương mại điện tử, cũng là môi trường phát sinh hàng loạt hành vi gian dối và sai sự thật.

"Hành vi này không chỉ gây thiệt hại kinh tế cho người tiêu dùng mà còn làm xói mòn niềm tin xã hội, tạo tiền đề cho các dạng tội phạm phi truyền thống", ông Hiếu nhìn nhận.

Sai lệch trong quảng cáo không chỉ là lỗi đạo đức

Lấy ví dụ một số vụ án điển hình gầ đây, ông Hiếu cho rằng xã hội chứng kiến ngày càng nhiều chiêu thức đánh vào cảm xúc thay vì lý trí. Các vụ án liên quan doanh nhân Hoàng Hường, Shark Bình, Ngân 98… đã phản ánh rõ nét mối nguy của sự nhập nhằng giữa quảng bá và lừa dối.

"Khi các nhân vật có tầm ảnh hưởng sử dụng uy tín cá nhân để thúc đẩy niềm tin công chúng, hành vi sai lệch trong quảng cáo không chỉ là lỗi đạo đức, mà tiệm cận ranh giới tội phạm", ông Hiếu cho hay.

Dưới góc nhìn tội phạm học, chuyên gia đánh giá quảng cáo sai sự thật là một bước trong chuỗi tội phạm công nghệ cao, nếu kết hợp với sự gian dối - truyền thông - công nghệ - tài chính thì nguy cơ tạo ra chuỗi hành vi lừa đảo tinh vi.

Tiến sĩ Đào Trung Hiếu dẫn chứng trong vụ án Hoàng Hường, bị can này đã xây dựng hình tượng "doanh nhân phụng sự cộng đồng" qua livestream, gắn hoạt động từ thiện với bán hàng.

Cách làm này sẽ kích hoạt hiệu ứng công chúng tin vào "tấm lòng" và mặc nhiên tin vào "sản phẩm". Theo tội phạm học, đây là hành vi lợi dụng niềm tin xã hội để hợp pháp hóa lợi ích cá nhân, một dạng biến thể của tội phạm.

Tương tự, ở vụ án Shark Bình, khi một nhà đầu tư có tầm ảnh hưởng xuất hiện trong các video quảng bá dự án tiền số, công chúng coi đó là "tem bảo đảm", dẫn đến hiệu ứng tin vào người nói, không kiểm tra nội dung.

Đến khi dự án sụp đổ, nhà đầu tư nhỏ lẻ mất tiền, nhưng chứng cứ về "ý thức gian dối" rất khó xác định. Đây là điểm giao thoa giữa vi phạm đạo đức và ranh giới hình sự, đặt ra thách thức lớn cho luật pháp.

Hành lang pháp lý chưa theo kịp tốc độ phát triển của thương mại điện tử, tiền số

Trong khi đó, luật sư Nguyễn Hồng Bách nhìn nhận hiện nay hành lang pháp lý chưa bắt kịp tốc độ phát triển của thương mại điện tử, đặc biệt là lĩnh vực tài sản số, tiền số.

Ông Bách cũng chỉ rõ nhiều khoảng trống pháp lý cần khẩn trương hoàn thiện, trong đó có trách nhiệm liên đới giữa KOL/KOC và doanh nghiệp thuê quảng cáo, cũng như cơ chế chứng chỉ hành nghề và quy chuẩn quảng bá sản phẩm tài chính, đầu tư số.

Ông cũng đề xuất ban hành bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp KOL/KOC, nên giao cho các cơ quan chuyên môn, hiệp hội chuyên ngành làm đầu mối tư vấn, giám sát, cảnh báo và hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp trong môi trường số.

Nêu kinh nghiệm quốc tế, thạc sĩ Kiều Công Thược (Ủy viên Ban Chấp hành Hiệp hội Thông tin, tư vấn kinh tế, thương mại Việt Nam), cho biết các nghiên cứu quốc tế và trong nước đều chỉ ra rằng mô hình quản lý hiệu quả đối với hoạt động truyền thông số phải dựa trên nguyên tắc đồng quản trị.

Tại Trung Quốc, việc quản lý KOL/KOC được thực hiện thông qua các quy định nghiêm ngặt về nội dung và đạo đức nghề nghiệp, kết hợp chế tài mạnh mẽ như phong sát hoặc truy cứu hình sự đối với các hành vi vi phạm nghiêm trọng.

Tại Hàn Quốc cũng triển khai cơ chế xã hội hóa giám sát, trong đó các hiệp hội nghề nghiệp và cộng đồng người dùng tham gia phản biện, đánh giá và tẩy chay các hành vi thiếu chuẩn mực.

Mua hàng bằng niềm tin từ 'hình ảnh' và 'câu chuyện': Cảnh tỉnh từ vụ Ngân 98

Vụ việc liên quan đến Ngân 98, một KOL nổi tiếng bởi hình ảnh gợi cảm và phát ngôn gây tranh cãi, không chỉ là câu chuyện cá nhân hay vấn đề đạo đức trong kinh doanh.