Tuổi Trẻ có cuộc trao đổi với GS.TS Nguyễn Thị Cành (Trường đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP.HCM) với một câu hỏi lớn: TP.HCM cần làm gì để tạo cú hích, tiếp tục khẳng định vai trò đầu tàu kinh tế của cả nước?

TP.HCM đã đi đầu bằng đổi mới tư duy và thể chế?

* Thưa bà, TP.HCM đã giữ vai trò đầu tàu kinh tế suốt những thập niên qua. Động lực nào đã giúp TP làm được việc đó?

- Có thể nói TP.HCM trước đây và hiện nay luôn giữ vai trò đầu tàu trong cả nước với quy mô kinh tế lớn nhất. TP đóng góp nhiều cho quốc gia không những về tăng trưởng GRDP, dịch chuyển cơ cấu kinh tế, tỉ trọng cao trong ngân sách quốc gia mà còn có những sáng kiến, thử nghiệm mô hình kinh tế mới tạo ra nhiều chính sách kinh tế mới; mô hình quản lý, mô hình tổ chức kinh tế theo hướng hiện đại, thể hiện các quan hệ thị trường.

Ngay từ những năm đầu sau thống nhất, khi nền kinh tế Việt Nam vẫn vận hành theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung bao cấp, TP.HCM đã thí điểm chính sách trao quyền tự chủ cho các doanh nghiệp nhà nước, từ đó từng bước hình thành các quan hệ thị trường.

Động lực lớn nhất trong 40 năm tăng trưởng của TP.HCM là thay đổi tư duy "dám nghĩ, dám làm", đổi mới thể chế và huy động được nguồn lực của người dân và doanh nghiệp - những yếu tố có tính chất nền tảng, định hình vai trò tiên phong của TP trong quá trình đổi mới kinh tế của đất nước.

* Nhưng các động lực này đang đứng trước thách thức mới. Độ bền của chúng đến nay ra sao?

- Động lực thiếu bền vững là do những tắc nghẽn về thể chế. Khi đã hình thành vùng kinh tế động lực là một trung tâm kinh tế của khu vực và cả nước, với sự đóng góp chủ lực cho tăng trưởng kinh tế và tạo nguồn thu đáng kể cho quốc gia thì cần phải trao quyền tự chủ nhất định cho các tỉnh, thành phố này nhằm thu hút đầu tư, phát triển kinh tế. 

Điều này liên quan đến việc phân quyền nhất định về tài chính, cũng như quyền chủ động trong thu chi ngân sách, quyết định các dự án đầu tư, cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng có lợi cho phát triển.

Kinh nghiệm ở Trung Quốc đã chứng minh một trong các nguyên nhân giúp nền kinh tế Trung Quốc tăng trưởng cao là nhờ có sự phân cấp tài chính cho các TP lớn là các vùng động lực trong phát triển nền kinh tế quốc gia. 

Một nghiên cứu thực nghiệm của các giáo sư Trường đại học Hong Kong đã chỉ ra rằng khi Trung Quốc trao các cơ chế đặc biệt đối với các vùng động lực phát triển như Bắc Kinh, Thượng Hải… đã có tác động mạnh đến thu nhập quốc nội GDP trên đầu người và tăng tổng GDP của các vùng này nói riêng và toàn quốc gia nói chung.

Điều này cho thấy phân quyền rộng hơn cho các vùng động lực thì tốc độ tăng trưởng của địa phương này và cả nước càng tăng cao hơn. Cơ chế chính sách hiện nay của Việt Nam mang tính tập quyền, dường như đang trói buộc nguồn lực cho sự phát triển.

Kinh nghiệm của TP.HCM và một số tỉnh thành khác trước đây đã có nhiều sáng kiến, đi đầu trong áp dụng những mô hình quản lý nhằm mục đích cởi trói để huy động các nguồn lực cho sự phát triển. Nhưng sự đánh giá của các bộ ngành lại cho rằng những sáng kiến như vậy là vi phạm các quy định hiện hành của Chính phủ, tức các địa phương có sáng kiến tốt bị coi là "phá rào".

Vì vậy mở rộng quyền tự chủ cho các địa phương, TP động lực là rất cần thiết để thúc đẩy sự phát triển chung.

Có "sandbox" thể chế, TP.HCM chắc chắn vững vị thế đầu tàu

* TP.HCM đang triển khai Nghị quyết 98 với cơ chế đặc thù. Điều đó chưa đủ, thưa bà?

- Như chúng ta đã biết, TP.HCM đang thực hiện cơ chế đặc thù của Nghị quyết số 98 của Quốc hội trong các lĩnh vực đầu tư nhưng do nhiều lý do vẫn chưa cải thiện được tình hình, vì vậy cần một cơ chế phân quyền mạnh hơn.

Việc cần làm là tạo môi trường đầu tư thông thoáng cùng với cơ chế chính sách phát huy trí tuệ của toàn dân nhằm huy động các nguồn lực xã hội cho sự phát triển.

Một TP.HCM có lợi thế cạnh tranh hơn nếu giảm thủ tục hành chính; phát triển mạnh hạ tầng giao thông và hạ tầng số; triển khai đô thị thông minh - chính quyền số; thu hút nhân tài; thúc đẩy chuyển đổi số và phát triển trung tâm tài chính quốc tế.

* TP.HCM đang hình thành nhiều cực tăng trưởng mới sau khi mở rộng không gian phát triển. Vai trò của các cực này nên được nhìn nhận thế nào?

- Địa giới hành chính TP.HCM mới được mở rộng sau khi sáp nhập tỉnh Bình Dương và tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, từ đó có rất nhiều cơ hội cho thử nghiệm chính sách, mô hình mới. 

Việc phát triển không gian có nhiều lợi thế cho phát triển kinh tế số, các ngành công nghiệp công nghệ cao, các ngành kinh tế biển (nối Cần Giờ với Vũng Tàu, Côn Đảo), hệ thống logistics…

Tuy nhiên, mở rộng không gian không chỉ là mở rộng địa giới hành chính, mà là mở ra một tam giác tăng trưởng mới: Công nghiệp công nghệ cao - dịch vụ giá trị cao; Kinh tế biển - thương mại quốc tế; Chuỗi logistics kết nối vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long.

* Nhưng làm sao để TP.HCM thực sự giữ vững vị thế đó trong 5 - 10 năm tới?

- Với quy mô dân số và kinh tế hiện nay của TP.HCM mới, nếu bộ máy và thể chế vẫn bị bó trong khung của năm, mười năm trước thì chắc chắn hệ thống điều hành và hoạt động của nền kinh tế sẽ gặp nhiều trục trặc. Vì vậy để phát huy được vai trò đầu tàu, hạt nhân trung tâm của vùng và cả nước, TP.HCM cần những thử nghiệm thể chế mới hay còn gọi là "sandbox (không gian thử nghiệm chính sách - PV) thể chế". 

Chỉ khi có "sandbox thể chế", cùng những lợi thế sẵn có, TP.HCM sẽ giữ vững vị thế đầu tàu kinh tế, trung tâm tài chính, thương mại tự do, các siêu đô thị…

TP.HCM cần kiến tạo mô hình tăng trưởng mới dựa trên vai trò của các yếu tố tri thức, công nghệ và thể chế gắn với Nghị quyết 57 của Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Theo đó, cần phải có những giải pháp đột phá về đổi mới công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao để hình thành dòng vốn tri thức, đồng thời mạnh dạn thử nghiệm các cơ chế, chính sách mới nhằm nâng cao năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP). Tức là mô hình tăng trưởng theo chiều sâu và bền vững thể hiện vai trò của 3 yếu tố đóng góp cho tăng trưởng là công nghệ, tri thức và thể chế.

Động lực tăng trưởng bền vững cho TP.HCM: Cải thiện môi trường kinh doanh

Có rất nhiều động lực để TP.HCM tăng trưởng hai con số, trong đó, có một động lực chúng ta đã làm lâu rồi và còn có thể làm tốt hơn: cải thiện môi trường kinh doanh.