Giữa tháng 7, tại cuộc họp của UBND TP Hà Nội với 126 xã phường, trung tướng Nguyễn Thanh Tùng - giám đốc Công an TP Hà Nội - cho biết khi triển khai đầy đủ hệ thống camera trí tuệ nhân tạo (AI), Hà Nội sẽ không còn cảnh sát giao thông ngoài đường nữa. 

Và tuần rồi, khi vận hành thử nghiệm camera AI, thực trạng đi đường xấu xí đã phơi mình trước "mắt thần".

Những con số và thực trạng đáng lo ngại

Chỉ trong vòng nửa ngày (từ 0h-12h ngày 24-9), hai camera AI lắp đặt thí điểm trên đường Phạm Văn Bạch (Hà Nội) đã phát hiện tới 1.798 trường hợp vi phạm Luật Giao thông. 

Con số này đủ để khiến bất cứ ai giật mình: 1.452 lần vượt đèn đỏ, 343 người không đội mũ bảo hiểm, cùng ba trường hợp đi ngược chiều. Hai camera, 12 giờ, một con đường đã "vạch trần" hàng ngàn hành vi sai phạm mà lâu nay chúng ta vẫn nghĩ là chuyện bình thường, khó kiểm soát.

Tương tự, trên tuyến cao tốc Nội Bài - Lào Cai, trong hai ngày thử nghiệm (18 và 19-9) chỉ một camera mới lắp đã phát hiện 236 vi phạm. Trong số này có 229 trường hợp không thắt dây an toàn (chiếm khoảng 97%).

Đặc biệt còn phát hiện cả cảnh tượng khó tin: ô tô khách chở cả xe máy trong khoang hành khách. Nếu không có hệ thống giám sát thông minh hẳn những vi phạm như vậy đã ung dung trôi qua, đe dọa an toàn của chính hành khách và các phương tiện khác.

Hình ảnh từ thực tế minh chứng ý thức chấp hành Luật Giao thông của một bộ phận người dân vẫn rất thấp. Vượt đèn đỏ, không đội mũ bảo hiểm, không thắt dây an toàn… vốn đã trở thành những "thói quen xấu" tái diễn hằng ngày. Chỉ khi số liệu từ camera AI đưa ra chúng ta mới thấy rõ mức độ phổ biến và nghiêm trọng của tình trạng này.

Trước đây công tác tuần tra, xử lý chủ yếu dựa vào lực lượng cảnh sát giao thông nhưng con người không thể có mặt ở mọi nơi mọi lúc, chưa kể áp lực công việc, nguy cơ tranh cãi, thậm chí tiêu cực trong xử phạt. Vì thế nhiều hành vi vi phạm đã "lọt lưới". Người vi phạm có thể vì thế được đà chủ quan. Chính tâm lý coi thường ấy đã gieo mầm cho hàng loạt vi phạm khác, thậm chí là tai nạn thương tâm.

Rõ ràng con số thống kê từ camera AI chính là lời cảnh báo thẳng thắn: hệ thống giao thông của chúng ta không chỉ tắc nghẽn vì đường hẹp, xe đông mà còn bởi sự coi thường luật lệ.

AI giảm khoảng tối, nâng cao công bằng

Trong bối cảnh đó, việc áp dụng AI để giám sát và xử phạt là bước đi cần thiết. AI không biết mệt mỏi, không thiên vị, không "nhìn mặt gọi tên". Dữ liệu vi phạm được ghi hình, lưu trữ, đối chiếu với đăng ký xe rồi chuyển đến cơ quan chức năng xử lý. Quy trình có bằng chứng rõ ràng, hạn chế tối đa tranh cãi. Ai vi phạm bằng chứng đã "rõ như ban ngày".

Tính minh bạch này có thể là chìa khóa để lấy lại niềm tin xã hội, đồng thời nâng cao tính răn đe. Một khi biết rằng camera AI có thể ghi lại mọi hành vi, chắc chắn nhiều người sẽ phải thay đổi thói quen, cẩn trọng hơn khi lái xe.

Ở thời chuyển đổi số, công nghệ làm giảm tối đa khoảng tối trong xử lý và nâng cao sự công bằng trên đường phố, đó cũng là lý do mà nhiều người mong muốn việc gắn camera AI được triển khai rộng rãi hơn trên cả nước song song với tuyên truyền nâng cao ý thức. 

Khi mọi người biết rằng mình luôn được quan sát một cách công bằng, họ mới tự giác hơn trong việc tuân thủ. Và chỉ khi ấy những con đường Việt Nam mới bớt hỗn loạn, bớt tai nạn thương tâm để nhường chỗ cho một trật tự giao thông văn minh, an toàn.

Khi có dữ liệu, hình ảnh, bằng chứng được lưu giữ, việc xử phạt trở nên vô cùng khách quan - nói cách khác là "chẳng ai biết ai", không còn chỗ cho bao che, xin xỏ hay ưu ái theo mối quan hệ cũng vốn đã tồn tại trong văn hóa giao thông của chúng ta một thời gian dài, rất dài.

Biết luật rồi, chấp hành hay chấp nhận chịu phạt?

Hàng ngàn vi phạm được phát hiện chỉ trong nửa ngày ở một tuyến phố, hàng trăm vi phạm trên một đoạn cao tốc… những con số đó không phải để chứng minh sức mạnh công nghệ mà là để chúng ta nhìn sự thật ở góc khác: Luật Giao thông đã bị coi thường đến mức nào?

Luật Giao thông không phải là chuyện xa xôi, khó hiểu. Luật đã được nhắc đi nhắc lại từ trong trường học, khi sát hạch giấy phép lái xe, trên các biển báo và các chiến dịch truyền thông. Không thể nói "không biết luật" rồi vi phạm! Vấn đề nằm ở chỗ biết nhưng vẫn cố ý làm sai hoặc làm theo thói quen cẩu thả. Nhưng khi thói quen đó ảnh hưởng đến tính mạng người khác, gây hại cộng đồng thì không thể dung dưỡng nữa.

Camera AI đang làm một việc dứt khoát và khách quan: ai chấp hành luật thì vô tư đi. Ai vi phạm thì hình ảnh, thời gian, tọa độ, biển số - mọi thứ đều "phơi" ra đó, không thể chối cãi. Từ chỗ lái xe sai luật "có thể thoát" giờ chuyển sang "có sai sẽ phải chịu phạt" với bất cứ ai cố tình coi thường luật.

Ý nghĩa việc xử phạt từ hình ảnh của các camera AI thật đơn giản: luật đã được phổ biến - bằng chứng đã có - chế tài là hệ quả tất yếu. Camera AI biến chuyện "hên xui" lâu nay thành "chắc chắn" bị chế tài khi có vi phạm. Muốn tiếp tục thói quen cũ thì chuẩn bị túi tiền để nộp phạt, vậy thôi!

Dự kiến camera AI sẽ tự động "bắt" hơn 20 lỗi vi phạm giao thông nhắm vào những hành vi trực tiếp đe dọa an toàn cộng đồng. Muốn không bị ghi hình, bị chế tài chi bằng ra đường chỉ đi đúng luật.

Không ai muốn mất tiền vì vi phạm giao thông, cũng không ai muốn chờ tới khi bị phạt rồi mới tự rút kinh nghiệm và đi đúng luật. Cách tốt nhất ai cầm lái cũng cần tự giác và chủ động chấp hành Luật Giao thông, ra đường chỉ đi đúng luật. Đây là sự thay đổi "ích nước lợi nhà". Người tham gia giao thông không mất tiền phạt, trật tự giao thông cũng vì thế sẽ thay đổi tốt hơn từng ngày.

Cố tình che biển số, camera AI vẫn có thể nhận diện và đưa ra cảnh báo

"Ngay cả khi tài xế cố tình dán, che biển số, camera AI cũng có tính năng tự động nhận diện và cảnh báo tới lực lượng làm nhiệm vụ tại địa điểm gần nhất để xử lý", theo đại diện Cục Cảnh sát giao thông.