Ảnh minh họa. Nguồn: Reader's Digest

Khó nuốt là gì?

Khó nuốt là một thuật ngữ y khoa chỉ sự khó khăn khi nuốt. Triệu chứng này thường do bệnh lý ở vùng thực quản gây ra. Ít gặp hơn là bệnh lý ở vùng hầu họng hoặc do sự chèn ép vào thực quản cũng gây ra tình trạng khó nuốt. Do đó có rất nhiều nguyên nhân gây ra khó nuốt, sẽ được trình bày dưới đây.

Mức độ khó nuốt có thể rất khác nhau ở mỗi người và ở mỗi giai đoạn của bệnh. Khó nuốt mức độ nhẹ, người bệnh có thể chỉ cảm thấy thức ăn qua thực quản lâu hơn kèm cảm giác đau khi nuốt. Lúc này, chất lỏng có thể vẫn xuống thực quản tốt, không gặp vấn đề gì. Khi khó nuốt trở nên nặng hơn, chất rắn và cả chất lỏng đều không xuống được thực quản và có thể gây nôn thức ăn và nước uống ngược trở lại.

Các triệu chứng có thể xuất hiện đồng thời với khó nuốt là: cảm giác buồn nôn, nôn thức ăn ngược trở lại, ho, khó thở và đau khi nuốt. Nuốt khó mức độ nhẹ thường ít gặp các triệu chứng này.

Tuy nhiên, bạn nên trình bày với bác sĩ dù là khó nuốt ở bất cứ mức độ nào - kể cả mức độ nhẹ. Khó nuốt là triệu chứng mà chúng ta luôn luôn cần được giải thích và tìm ra nguyên nhân chính xác. Ví dụ như, triệu chứng đầu tiên của ung thư thực quản thường là khó nuốt mức độ nhẹ và nuốt đau mà sau đó dần dần trở nên nặng hơn theo thời gian. Vì vậy, bệnh lý trên cần được chẩn đoán loại trừ càng sớm càng tốt. Thường thì các bệnh lý nặng được chẩn đoán càng sớm thì khả năng có thể chữa khỏi bệnh và phục hồi càng lớn.

Khái quát về thực quản

Thực quản là một phần của đường tiêu hóa. Khi ăn, thức ăn từ miệng xuống thực quản để vào trong dạ dày.

Đoạn trên thực quản nằm sau khí quản (đường dẫn khí vào phổi). Đoạn dưới nằm giữa tim và cột sống.

Thành thực quản được cấu tạo gồm nhiều lớp cơ, có nhiệm vụ đẩy thức ăn xuống dạ dày. Lớp niêm mạc thực quản được tạo bởi nhiều tầng, nhiều lớp các loại tế bào khác nhau và một số tuyến nhỏ tiết chất nhầy. Chất nhầy giúp cho thức ăn qua thực quản được lưu thông dễ dàng hơn.

Giữa thực quản và dạ dày có một vòng cơ dày (gọi là cơ thắt). Cơ thắt hoạt động như 1 cái van: Mở ra giúp thức ăn di chuyển xuống dạ dày và đóng lại khi cần thiết giúp ngăn không cho thức ăn và acid từ dạ dày trào ngược lên thực quản.

Nguyên nhân gây khó nuốt là gì?

Nhiều nguyên nhân có thể gây ra tình trạng khó nuốt. Các bệnh lý quan trọng và hay gặp được trình bày như sau:

Hẹp thực quản do viêm thực quản nặng

Viêm thực quản là tình trạng lớp niêm mạc ở thực quản bị viêm do nhiều tác nhân. Phần lớn nguyên nhân gây viêm thực quản là do trào ngược acid từ dạ dày lên. Acid kích thích niêm mạc đoạn thực quản dưới gây viêm. Bệnh trào ngược dạ dày - thực quản là một thuật ngữ chung mô tả rất nhiều trường hợp có trào ngược acid, có hoặc không kèm theo viêm thực quản và các triệu chứng khác. Một biến chứng của viêm thực quản nặng kéo dài đó là gây sẹo hóa và làm hẹp đoạn thực quản dưới. Viêm thực quản do trào ngược acid là một bệnh lý thường gặp, nhưng những biến chứng hẹp thực quản gây ra tình trạng khó nuốt là một biến chứng ít gặp.

Ung thư thực quản

Ung thư thực quản là bệnh lý không thường gặp. Phần lớn các trường hợp xảy ra ở những người lớn hơn 55 tuổi, mặc dù những người trẻ tuổi hơn đôi khi cũng gặp. Chẩn đoán bệnh ở giai đoạn đầu giúp người bệnh có cơ hội chữa khỏi bệnh lớn nhất. Khó nuốt thường là triệu chứng đầu tiên và gây ra bởi khối u phát triển và làm hẹp lòng thực quản.

Hẹp thực quản do nguyên nhân khác

Mặc dù viêm thực quản và ung thư thực quản là 2 nguyên nhân hay gặp nhất gây hẹp thực quản, nhưng vẫn còn nhiều nguyên nhân khác, ví dụ như sau phẫu thuật hay xạ trị thực quản. Uống chất tẩy rửa hay các loại chất hóa học khác có thể gây phá hủy, sẹo hóa và hẹp thực quản.

Màng ngăn hay vòng thực quản

Đây là những khối u lành tính bất thường phát triển từ mô thực quản bình thường. Nguyên nhân này ít gặp. Nguyên nhân của nó chưa được biết rõ, mặc dù màng ngăn thực quản đôi khi cũng xuất hiện ở những người bị thiếu máu thiếu sắt. Màng ngăn hay vòng thực quản có thể không gây ra bất kỳ triệu chứng gì nhưng chúng đôi khi gây khó nuốt.

Đờ thực quản

Đờ thực quản là bệnh lý tác động lên cả cơ và thần kinh chi phối cơ thực quản. Đờ thực quản đặc biệt tác động đầu tiên lên thần kinh làm mở cơ thắt giữa thực quản và dạ dày. Sau đó cơ này không thể co lại một cách phù hợp để đẩy thức ăn xuống. Ngoài ra, cơ thắt không mở ra đúng lúc làm cho thức ăn không thể qua thực quản vào dạ dày dễ dàng. Điều này làm bạn khó nuốt thức ăn. Nó chủ yếu gây ảnh hưởng ở người trưởng thành có độ tuổi 20-40. Phần lớn trường hợp đều không tìm thấy nguyên nhân tiềm ẩn và lý do tại sao mà thần kinh và cơ thực quản không hoạt động bình thường vẫn chưa được tìm ra.

Các bệnh lý thần kinh khác

Có nhiều rối loạn thần kinh cơ khác (bệnh lý thần kinh) mà có thể tác động lên thần kinh và cơ thực quản gây khó nuốt. Ví dụ như đột quỵ, co thắt thực quản, chứng rỗng tủy hay liệt hành tủy, bệnh nhược cơ nặng, bệnh xơ cứng bì rải rác, bệnh lý nơ-ron vận động, viêm da cơ, loạn dưỡng tăng trương lực cơ, bệnh Parkinson, bệnh Chagas. Tuy nhiên, nói chung, trong những trường hợp này, khó nuốt không phải là triệu chứng đầu tiên xuất hiện và cũng sẽ có rất nhiều triệu chứng khác.

Chèn ép từ bên ngoài vào thực quản

Sự chèn ép từ các cấu trúc cạnh thực quản đôi khi có thể ảnh hưởng đến chức năng thực quản gây khó nuốt. Ví dụ như, ung thư tuyến giáp, ung thư phổi hay tủy sống, phình động mạch lớn có thể chèn vào thực quản. Cũng giống như trên, các triệu chứng khác sẽ thường xuất hiện trước khó nuốt.

Túi thừa thanh hầu

Túi thừa thanh hầu là một bệnh ít gặp mà túi thừa tận cùng tách ra từ hạ họng (phần thấp nhất của họng). Phần lớn xảy ra ở những người trên 70 tuổi. Nó có thể không gây ra một triệu chứng nào nhưng có thể gây ra các triệu chứng như khó nuốt, cảm giác có khối gì ở trong cổ họng, nôn ra thức ăn, ho và khó thở.

Các nguyên nhân khác

Bao gồm: Các bệnh hiếm gặp khác nhau mà gây viêm nhiễm hay giảm chức năng thực quản; nhiễm trùng thực quản hay họng; ung thư dạ dày hay ung thư vùng họng; dị vật mắc lại thực quản (thường gặp ở trẻ em).

Cảm giác có u, cục

Đây không phải là nguyên nhân gây khó nuốt nhưng cần được nhắc đến ở đây. Cảm giác có u, cục là một thuật ngữ được sử dụng khi một người cảm thấy có một khối ở vùng hầu họng trong khi thực ra không thấy khối u khi thăm khám họng. Nhiều người trong trường hợp này có thể có cảm giác hay nhận thấy khó nuốt. Tuy nhiên, trong trường hợp này không có nuốt khó thật sự, vì vẫn có thể ăn và uống bình thường. Nhiều người cảm giác có u, cục chú ý đến triệu chứng này nhất khi họ nuốt nước bọt.

Nên làm gì khi nuốt khó?

Hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức, vì chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây khó nuốt sớm là điều rất quan trọng.

Xét nghiệm nào có thể được chỉ định?

Điều này tùy thuộc vào nguyên nhân gây khó nuốt được bác sĩ xác định khi hỏi bệnh (về tiền sử) và thăm khám. Hai trong số các xét nghiệm hay làm nhất khi gặp bệnh nhân bị khó nuốt đó là nội soi thực quản dạ dày và chụp ba-rít cản quang.

Nội soi

Đây là một kỹ thuật mà bác sĩ thực hiện để quan sát bên trong lòng ống tiêu hóa trên. Ống nội soi là ống nhỏ, mềm, to bằng ngón tay út. Ống nội soi này sẽ được đưa qua miệng, vào trong thực quản và xuống thẳng dạ dày và hành tá tràng. Đầu ống được gồm một đèn soi và một máy quay camera nhỏ, nhờ vậy mà bác sĩ có thể quan sát được bên trong thực quản, dạ dày và hành tá tràng. Ống nội soi cũng có một rãnh bên, nhờ đó nhiều dụng cụ khác có thể qua được, và có thể được bác sĩ điều khiển bằng tay. Ví dụ như, bác sĩ có thể lấy một mẫu bệnh phẩm (sinh thiết) từ niêm mạc thực quản bằng việc sử dụng một dụng cụ gắp, dụng cụ này sẽ được đưa xuống qua rãnh bên đó.

Chụp ba-rít cản quang

Đây là kỹ thuật giúp tìm ra bệnh lý trong thực quản. Thực quản và các đoạn khác của đường tiêu hóa không thể hiện rõ trên phim chụp X-quang thường. Tuy nhiên, nếu bạn uống một dung dịch màu trắng trong đó có chứa một chất hóa học Barium sulfate thì hình ảnh đường tiêu hóa trên bao gồm thực quản, dạ dày và ruột non sẽ thể hiện rõ ràng trên phim X-quang. Đó là vì tia X không xuyên qua Ba-ri.

Các xét nghiệm khác có thể được cân nhắc, bao gồm:

- Đo áp lực thực quản: Đây là xét nghiệm mà một ống nhạy cảm áp lực được đưa qua mũi hoặc miệng xuống thực quản để đo áp lực co các cơ thực quản.

- Chiếu điện quang: Xét nghiệm này hơi giống một chút so với chụp Ba-rít cản quang. Thức ăn và nước uống được trộn với Ba-ri và bạn sẽ được yêu cầu làm một số hành động như nuốt, di chuyển đầu,... sau khi ăn hoặc uống hỗn hợp đó. Sau đó sẽ chụp X-quang và có thể đánh giá được quá trình nuốt của bạn.

- Theo dõi pH: Trong xét nghiệm này, một ống nhỏ được đưa qua mũi hoặc miệng vào trong thực quản. Một thiết bị được nối với ống này có thể đo được pH (độ acid) bên trong thực quản.

- Xét nghiệm máu hay chụp quét như chụp cộng hưởng từ (MRI).

Điều trị như thế nào?

Tùy thuộc vào nguyên nhân, bác sĩ sẽ có các biện pháp điều trị thích hợp.