Biến chứng ở mắt thường gặp do bệnh đái tháo đường là: cườm khô (đục thủy tinh thể), cườm nước (glaucome) và bệnh võng mạc tiểu đường. Trong đó bệnh võng mạc tiểu đường là bệnh thường gặp nhất. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mù và làm giảm chất lượng cuộc sống ở bệnh nhân đái tháo đường.

Bệnh võng mạc tiểu đường là gì? Tình hình bệnh võng mạc tiểu đường trên thế giới và ở Việt Nam ra sao? 

Bệnh võng mạc tiểu đường là bệnh có tổn thương ở võng mạc do bệnh đái tháo đường gây ra. Trên thế giới, bệnh võng mạc tiểu đường chiếm 90% những người bị tiểu đường trên 10 năm. Ở Việt Nam hiện chưa có số liệu thống kê cụ thể cho biết chính xác số lượng người mắc bệnh này. Tuy nhiên với số lượng bệnh nhân đái tháo đường đang ngày càng gia tăng thì số lượng người bị biến chứng ở mắt chiếm số lượng không nhỏ.

Võng mạc là gì?

Muốn hiểu về võng mạc, chúng ta cần hiểu sơ qua về cấu tạo con mắt của chúng ta. Mắt được cấu tạo bởi các phần phụ và nhãn cầu.

Các phần phụ bao gồm:

- Mi mắt, lông mi để bảo vệ mắt 

- Các cơ vận nhãn để đưa mắt nhìn sang trái, sang phải, lên trên, xuống dưới.

Nhãn cầu có hình cầu, 2/3 sau của nhãn cầu gồm có 3 lớp:

- Lớp củng mạc: nằm ở ngoài cùng có tác dụng bảo vệ nhãn cầu.

- Lớp mạch máu: nằm ở giữa, nuôi dưỡng nhãn cầu.

- Lớp thần kinh: nằm ở trong cùng, còn gọi là lớp võng mạc hay đáy mắt, tức là phần mặt sau, bên trong của mắt, dùng để thấy mọi vật xung quanh.

Tổn thương võng mạc ở bệnh nhân đái tháo đường diễn ra như thế nào?

Bình thường võng mạc được nuôi dưỡng chủ yếu bởi động mạch trung tâm võng mạc. Sự nuôi dưỡng này được thực hiện như sau: động mạch trung tâm võng mạc phân chia thành những động mạch nhỏ. Những động mạch nhỏ này lại phân chia thành những động mạch nhỏ nữa như những nhánh cây, cuối cùng phân chia thành những mao mạch. Mao mạch đóng vai trò quan trọng trong bệnh võng mạc tiểu đường. Đây chính là nơi các chất dinh dưỡng và oxy đi qua một cách chọn lọc để nuôi dưỡng võng mạc. Sau đó các chất cặn bã được đưa vào hệ thống tĩnh mạch nhỏ rồi đến tĩnh mạch trung tâm võng mạc và dẫn lưu theo hệ tĩnh mạch của cơ thể. 

Trong bệnh võng mạc tiểu đường, các mao mạch này giãn ra tạo những cái lỗ to ra. Những cái lỗ này sẽ để cho máu, các chất dịch, mỡ... đi qua thành mao mạch một cách không chọn lọc. Những chất không cần đi qua thì cũng chui qua vào võng mạc. Điều này làm cho võng mạc bị phù. Hoàng điểm là phần trung tâm của võng mạc, dùng để nhìn chi tiết các vật. Nếu vùng này bị phù sẽ làm cho mắt nhìn mờ. 

Ngoài ra, bệnh võng mạc tiểu đường cũng làm giảm tốc độ hồng cầu, tăng khả năng kết tụ của tiểu cầu, tăng độ quánh của máu... Do đó làm cho mao mạch dễ bị tắc, máu không đến được võng mạc gây ra thiếu máu võng mạc. Võng mạc không được nuôi dưỡng đầy đủ sẽ sinh ra những mạch máu mới bất thường còn gọi là tân mạch. Vì là mạch máu bất thường nên chúng có thể vỡ và gây ra chảy máu trong mắt.

Bệnh võng mạc tiểu đường có biểu hiện và diễn biến như thế nào?

Cũng giống như nhiều bệnh khác, bệnh võng mạc tiểu đường diễn biến qua 2 giai đoạn. 

- Giai đoạn sớm: Tùy theo số lượng nhiều hay ít các mạch máu bị giãn ra mà võng mạc bị phù nặng hay nhẹ và tùy theo có phù ở vùng hoàng điểm hay không mà mắt có biểu hiện bị mờ hay chưa bị mờ. Như vậy cần lưu ý là trong giai đoạn này, bệnh đã có tổn thương ở võng mạc dù cho mắt có biểu hiện mờ hay không.

- Giai đoạn muộn: Có những mạch máu mới, bất thường mọc ra trên bề mặt võng mạc (gọi là tân mạch). Chúng rất dễ vỡ và có thể gây chảy máu trong mắt và làm cho bệnh nhân bị mờ mắt đột ngột. Điều này nói lên tầm quan trọng của việc đi khám mắt đều đặn của người bệnh đái tháo đường, để phát hiện sớm chứ không đợi cho đến khi các tân mạch này bị vỡ.

Tóm lại biểu hiện và tiến triển của bệnh sẽ dẫn đến mờ mắt và cuối cùng là bị mù lòa. Cần lưu ý là đôi khi mắt chưa mờ nhưng đã có tổn thương ở võng mạc, do đó người bệnh đừng chờ đợi mắt mờ mới đi khám mắt mà nên đi khám định kỳ.

Làm thế nào để phát hiện sớm bệnh võng mạc tiểu đường?

Như đã nói ở trên trong giai đoạn sớm của bệnh, có khi bệnh nhân chưa nhìn mờ hoặc nhìn mờ ít nhưng đã có những thương tổn ở võng mạc. Do đó nếu biết mình bị đái tháo đường thì nên đến khám mắt ở bác sĩ chuyên khoa về đáy mắt. Bác sĩ sẽ soi đáy mắt để đánh giá tình trạng của võng mạc. Và tùy theo tình trạng bệnh, bệnh nhân sẽ được chụp hình màu võng mạc hoặc chụp hình võng mạc có thuốc cản quang để phát hiện sớm các tổn thương trên võng mạc và quyết định có điều trị bằng tia laser hay không.

Các biện pháp nào điều trị hiệu quả bệnh võng mạc tiểu đường hiện nay?

Tùy theo tổn thương ở võng mạc, tùy theo giai đoạn tiến triển của bệnh võng mạc tiểu đường mà bệnh nhân được điều trị bằng những biện pháp khác nhau. Hiện nay có 3 phương pháp được dùng:

- Điều trị bằng tia laser: Mục đích là làm chậm lại sự tiến triển nặng hơn của bệnh, do đó giúp cho bệnh nhân giữ được thị lực còn lại lâu hơn. Khi hoàng điểm bị phù, laser được dùng để bịt kín những mạch máu bị giãn ra. Khi có những vùng võng mạc bị thiếu nuôi dưỡng do bị tắt mạch máu, laser được dùng để ngăn ngừa sự mọc ra của những mạch máu bất thường. 

- Điều trị bằng thuốc chích vào mắt: Thuốc chích vào mắt làm giảm phù hoàng điểm, làm hạn chế sinh ra tân mạch, do đó có thể làm chậm sự tiến triển xấu của bệnh. Điều trị thuốc uống nhằm tăng cường oxy đến nuôi dưỡng võng mạc và làm thuận lợi cho sự tan máu ở võng mạc.

- Điều trị bằng phẫu thuật: Những mạch máu bất thường ở võng mạc có thể bị vỡ ra, gây chảy máu trong mắt hoặc có biến chứng bong võng mạc cần phải can thiệp bằng phẫu thuật.

Với các biện pháp điều trị như trên, kết hợp với việc bệnh nhân đến sớm, tuân thủ tốt các biện pháp điều trị của bác sĩ chuyên khoa đáy mắt và bác sĩ điều trị bệnh đái tháo đường thì bệnh võng mạc tiểu đường có khả năng điều trị được.

Phòng ngừa bệnh võng mạc tiểu đường bằng cách nào?

Ổn định đường huyết, huyết áp, mỡ trong máu trong giới hạn bình thường, giảm và tiến tới ngưng hút thuốc lá, rượu bia, nên tập thể dục thường xuyên.

Nên tuân thủ việc tái khám theo lịch hẹn của bác sĩ chuyên khoa đáy mắt và bác sĩ điều trị đái tháo đường. 

Tóm lại, bệnh đái tháo đường là một bệnh mạn tính nên điều quan trọng là bệnh nhân phải học cách sống chung với nó, hạn chế tối đa các biến chứng để nâng cao chất lượng cuộc sống của mình. Bệnh nhân đái tháo đường cần quan tâm nhiều hơn đến đôi mắt của mình bằng cách đi khám bác sĩ chuyên khoa để phát hiện và điều trị bệnh sớm, phòng tránh mù lòa.