Ảnh minh họa. Nguồn: cdc.gov

Toxoplasmosis là một thuật ngữ được sử dụng cho bệnh nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma. Toxoplasma là một sinh vật sống bên trong một sinh vật sống khác và được gọi là ký sinh trùng. Hầu hết mọi người bị bệnh không có ảnh hưởng xấu. Nhưng những biến chứng thỉnh thoảng xảy ra bao gồm nhiễm trùng mắt, não và các cơ quan khác. Toxoplasma có thể truyền từ mẹ sang thai nhi trong tử cung (qua nhau thai). Nhau thai là cơ quan cung cấp dinh dưỡng và oxy cho thai nhi trong tử cung.

Toxoplasma là ký sinh trùng đơn bào. Một sinh vật đơn bào là một sinh vật cực nhỏ, cơ thể chỉ có một tế bào. Các nguồn chính của nhiễm Toxoplasma là phân mèo. Thực phẩm bị nhiễm phân mèo có thể lây nhiễm cho gia súc, cừu, lợn, động vật gặm nhấm và các loài chim. Loại Toxoplasma mà thường gây bệnh ở người là Toxoplasma gondii.

Những nguy cơ nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma

Trong nhiều loài động vật có thể bị nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma, mèo là vật chủ chính. Khi một con mèo bị nhiễm bệnh, Toxoplasma xâm nhập vào niêm mạc ruột và bắt đầu sinh sản những thể chưa trưởng thành được gọi là trứng nang (oocysts). Chúng thải ra ngoài theo phân của con mèo. Sau đó bạn có thể bị nhiễm do tiếp xúc với đất, nước hoặc thực phẩm bị ô nhiễm. Ví dụ, bạn có thể bị nhiễm bởi:

- Ăn thức ăn chưa nấu chín hoặc thịt sống - đặc biệt là thịt lợn hoặc thịt cừu.

- Ăn trái cây hoặc rau chưa được rửa sạch.

- Tiếp xúc đất bị ô nhiễm trong khi làm vườn.

Những bà mẹ có thể truyền Toxoplasma cho thai nhi qua nhau thai. Hiếm khi, Toxoplasma có thể được truyền từ một người hiến tạng bị nhiễm cho người nhận tạng.

Triệu chứng của bệnh nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma

Nếu hệ thống miễn dịch của bạn đang hoạt động tốt, bạn thường sẽ không có triệu chứng nào cả. Khoảng một trong mười người nhận thấy có bị nổi hạch (hạch sưng to). Những hạch sưng to này thường là ở hai bên cổ hoặc gáy (vùng chẩm). Hạch sưng thường biến mất trong khoảng sáu tuần nhưng có thể kéo dài hơn. Hiếm khi, bạn có thể bị nhiễm trùng lan rộng hơn liên quan đến tim, phổi và các cơ quan khác của cơ thể.

Nếu hệ thống miễn dịch của bạn không hoạt động tốt (ví dụ, bạn đang dùng thuốc chống ung thư hoặc bị nhiễm HIV), bạn có thể bệnh nặng. Nếu nhiễm trùng đến não bộ, bạn có thể lú lẫn từng cơn, tê liệt tiến triển một bên của cơ thể hoặc có vấn đề về ngôn ngữ. Đôi mắt của bạn có thể bị nhiễm và nhiễm trùng có thể lây lan sang phổi và các cơ quan khác của cơ thể.

Nếu bạn bị nhiễm trùng trong thai kỳ bạn có thể không thấy có triệu chứng hoặc bạn có thể cảm thấy bị các hạch sưng to hoặc vấn đề về mắt. Nếu nhiễm trùng bẩm sinh xảy ra (có nghĩa là, nếu nhiễm trùng được truyền cho con), hậu quả có thể nghiêm trọng. Các biến chứng như vậy có nhiều khả năng nếu nhiễm trùng xảy ra trong 10 tuần đầu tiên của thai kỳ. Sẩy thai có thể xảy ra hoặc di dạng thai nhi có thể được phát hiện nhờ siêu âm. Trẻ sơ sinh có thể được sinh ra với vấn đề về não, bệnh về mắt, động kinh, chậm phát triển hoặc rối loạn về máu. Em bé có thể bình thường khi sinh và các vấn đề chỉ có thể trở nên rõ ràng hơn sau này.

Toxoplasma có thể lây nhiễm đôi mắt của bạn dù hệ thống miễn dịch của bạn đang hoạt động tốt hay không. Nó cũng có thể xảy ra ở trẻ sơ sinh bị nhiễm bẩm sinh. Vấn đề về mắt thường gặp nhất gây ra bởi nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma được gọi là viêm màng mạch - võng mạc mắt (chorioretinitis). Nhiễm trùng này liên quan đến lớp giữa của mắt (các màng mạch) và lớp lót bên trong của mắt (võng mạc).

Bạn có thể thấy vấn đề về thị lực và nổi đom đóm mắt (nhiều đốm xuất hiện trong thị trường hay còn gọi là tầm nhìn của bạn). Thông thường, chỉ có một mắt bị nhiễm. Bạn có thể thấy đau nhẹ ở mắt nhưng hầu hết mọi người không thấy bất kỳ sự khó chịu nào.

Chẩn đoán bệnh nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma

Nếu bạn bị nghi ngờ nhiễm Toxoplasma, xét nghiệm đầu tiên bạn có thể làm là xét nghiệm máu. Kết quả sẽ cho thấy mức độ globulin miễn dịch sẽ cao (hay còn gọi là immunoglobulins, là protein được sản xuất bởi hệ thống miễn dịch để chống nhiễm trùng). Có nhiều loại globulin miễn dịch khác nhau. Mức độ IgG tăng trong 1-2 tuần đầu tiên của nhiễm trùng và dương tính suốt đời. Mức độ IgM tăng trong tuần đầu tiên và bình thường lại sau một vài tuần. Vì vậy xét nghiệm này rất hữu ích để phát hiện nhiễm bệnh gần đây. Mức độ IgA đôi khi được xét nghiệm ở trẻ sơ sinh.

Dịch khác trong cơ thể đôi khi được kiểm tra - ví dụ, dịch ối bao quanh em bé trong tử cung.

Sinh thiết một mảnh nhỏ của mô trong cơ thể được thực hiện khi chẩn đoán vẫn còn nghi ngờ.

Bạn có thể cần chụp hình ảnh của não bộ bằng cách chụp cộng hưởng từ (MRI Scan) hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT Scan) nếu nghi ngờ nhiễm trùng não.

Thai nhi có thể cần siêu âm nếu nghi ngờ rằng nhiễm trùng đã truyền sang từ mẹ.

Điều trị bệnh nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma

Nếu hệ thống miễn dịch của bạn đang hoạt động tốt, bạn sẽ không cần điều trị. Tuy nhiên nếu triệu chứng nặng hoặc chậm biến mất, cần một số thuốc kháng sinh từ 4-6 tuần. Sự kết hợp thường được sử dụng là pyrimethamine và sulfadiazine. Những loại thuốc này có thể gây tổn hại cho tủy xương khi dùng một mình. Vì vậy acid folinic thường được bổ sung để giảm nguy cơ này.

Sự kết hợp này cũng có thể được sử dụng nếu hệ thống miễn dịch của bạn không hoạt động tốt. Tuy nhiên, bạn cũng có thể được lựa chọn thay thế như trimethoprim-sulfamethoxazole, clindamycin hoặc atovaquone. Tùy thuộc vào hoàn cảnh cá nhân của bạn. Sau 4-6 tuần bạn sẽ có thể cần phải dùng một liều thấp thuốc cho phần còn lại của cuộc sống của bạn. Trừ khi vấn đề ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch của bạn chỉ là tạm thời.

Nếu bạn bị nhiễm trong khi bạn đang mang thai, bạn sẽ được dùng thuốc kháng sinh. Tuy nhiên, không chắc chắn tốt như thế nào về phòng chống lây nhiễm cho em bé trong thai kỳ. Nhiều loại thuốc có sẵn. Sự lựa chọn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Chẳng hạn như hệ thống miễn dịch của bạn đang hoạt động tốt hay không và em bé đã bị nhiễm hay không. Spiramycin dường như là lựa chọn tốt nhất để bảo vệ em bé chưa bị nhiễm trùng. Nếu em bé bị nhiễm nghiêm trọng, bạn có thể được đề nghị phá thai.

Nếu bạn bị nhiễm trùng Toxoplasma ở mắt thì thường không cần điều trị với điều kiện hệ thống miễn dịch của bạn đang hoạt động tốt. Tuy nhiên, bạn có thể cần điều trị nếu nhiễm trùng nặng hoặc có khả năng gây ra sẹo ảnh hưởng đến tầm nhìn của bạn. Điều trị thông thường là kháng sinh và thuốc nhỏ mắt steroid, trong trường hợp nặng thuốc viên steroid.

Nếu hệ thống miễn dịch của bạn không hoạt động tốt, bạn sẽ gần như chắc chắn được dùng thuốc kháng sinh. Nếu bạn đang mang thai, spiramycin là lựa chọn tốt nhất.

- Nếu hệ thần kinh của bạn bị nhiễm, bạn có thể bị động kinh, điếc hoặc các vấn đề về thần kinh khác.

- Nếu bạn bị nhiễm trùng mắt, điều này đôi khi có thể gây ra vấn đề về thị lực, và trong trường hợp hiếm có thể dẫn đến mù lòa.

- Nếu hệ thống miễn dịch của bạn không hoạt động tốt, nhiễm trùng có thể lây lan sang tim, phổi và các cơ quan khác của cơ thể.

Tiên lượng

Nếu hệ miễn dịch của bạn làm việc tốt, rất có khả năng bạn sẽ khỏe và không có ảnh hưởng xấu. Tuy nhiên nếu bạn có một vấn đề lâu dài về hệ miễn dịch, bạn có nguy cơ phát triển biến chứng. Tiên lượng cho những người nhiễm HIV và đã bị nhiễm Toxoplasma đã được cải thiện đáng kể từ việc sử dụng các phương pháp điều trị gọi là điều trị kháng retrovirus hoạt tính cao (Highly Active AntiRetroviral Therapy - HAART).

Phòng ngừa nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma

Tất cả mọi người nên làm theo những lời khuyên dưới đây. Tuy nhiên, những lời khuyên này đặc biệt quan trọng đối với phụ nữ có thai và những người có HIV dương tính:

- Rửa tay trước khi chế biến thức ăn.

- Phải rửa thật sạch tất cả trái cây và rau quả, bao gồm xà lách đã chuẩn bị, trước khi ăn.

- Triệt để nấu chín thịt sống và các thức ăn đông lạnh.

- Đeo găng tay và rửa tay thật sạch sau khi xử lý đất và làm vườn.

- Tránh phân mèo trong đất.