Cá rô đồng nướng lửa than

Nhớ lại hồi nhỏ học tiểu học ở miền quê, đường đến trường là cả một quãng đường dài gần chục cây số. Thời chiến tranh, nhiều khúc đường bị đứt đoạn, nước ngập đến thắt lưng mà lũ học trò tụi tui hàng ngày phải vượt qua. 

Tôi nhớ lúc ấy trong xóm, cả nhóm bốn năm đứa cùng học một trường, khi đến lớp đứa nào cũng đầu trần không nón nãi, quần dài cột cổ, tập vở chỉ vài cuốn thật gọn nhẹ ôm trong lòng hoặc bỏ vào bọc nilông giắt sau lưng. 

Ngày nghỉ, chúng tôi thường bơi xuồng ba lá trên những dòng kênh và bắt gặp từng đàn cá rô con lội tung tăng giữa đám rong đuôi chồn trong làn nước phèn trong vắt. Nhìn những con cá rô nhanh lẹ lao vút trong làn nước làm tôi nhớ lại một kỷ niệm vui vui. 

Lần đó, những ai không phân biệt âm 'g' với 'r' thì cô giáo bắt phải đọc đi đọc lại câu "bắt con cá rô bỏ vô rổ nhảy rồ rồ!", làm cả lớp có dịp ôm bụng cười lăn, cười lóc.

Ở quê tôi, khi lúa vừa trổ đòng đòng cũng là lúc những đàn con cá rô bắt đầu xuất hiện, chịu khó vác cần câu kiếm mồi câu là cào cào non, tép rong hoặc trứng kiến vàng là có thể đem về nhà mớ cá rô vàng óng ánh.

Cá rô khi còn nhỏ cỡ đầu ngón tay người lớn được gọi là cá rô bí. Tại sao gọi là rô bí? Có lẽ nó nhỏ quá chỉ cỡ đốt tay người lớn, cá có màu vàng nhạt như hạt bí nên gọi cá rô bí để phân biệt với cá rô cỡ lớn - cá rô mề. 

Cá rô bí có thể chiên dòn ăn luôn cả xương. Dân nhậu thích món cá rô bí chiên, vì chế biến chẳng cầu kỳ. Cá sau khi rửa sạch, cho vào rổ dùng muối hột với chanh hoặc giấm chà sơ qua cho hết nhớt, xong bắc chảo dầu bỏ cá vào chiên. 

Khi thấy cá vừa căng phồng, ửng vàng thì vớt nhanh hoặc tắt bếp kẻo khét mất hết thịt vì cá quá nhỏ. Cá rô bí chiên dòn ăn kèm với bún, rau sống hoặc gói bánh tráng chấm nước mắm tỏi ớt hoặc nước mắm me phải nói là "ăn rất bắt".

Còn con cá rô lớn gọi là cá rô mề được xem là những con cá "có thâm niên", đây là những con cá may mắn thoát nạn qua mấy mùa tát mương, vét đìa và mấy tay xiệc điện… nay đã lớn cỡ gần bàn tay người lớn. Nhiều con có da màu vàng óng ánh, đã nhất là phần bụng căng tròn chứa cặp trứng màu vàng nghệ. 

Cá rô mề mà nướng trui, dĩ nhiên là phải nướng bằng lửa rơm mới đúng điệu. Cũng như nướng cá lóc, lấy một đoạn tre ngắn xuyên qua họng cá, cắm ngược đầu xuống đất, rồi phủ rơm lên. 

Nướng cá rô thường xuyên trở bề để cá không quá khét, cũng không để non lửa vì máu còn đọng lại bên trong

Người có kinh nghiệm thì đốt lửa rơm sao cho vừa chín, nếu không có sẵn rơm thì nướng bằng than củi cũng ngon, miễn sao thường xuyên trở bề để cá không quá khét, cũng không để non lửa vì máu còn đọng lại bên trong làm con cá mất ngon. 

Ngoài ra, cá rô cũng có thể làm món chiên xù, kho tiêu, làm khô, làm mắm hoặc nấu canh chua với bông so đũa chấm với nước mắm trong hoặc muối ớt đều rất ngon lành!

Trong các loài cá, con cá rô có ngoại hình không được đẹp, cặp mắt luôn đỏ ngầu như người say rượu, tên gọi cũng chẳng hay ho gì, độc nhất một từ rô, ngại nhất là khi đánh vẩy phải cẩn thận vì cá rô có bộ vây và mang rất bén có thể gây chảy máu tay.

Còn ăn thì phải chậm rãi, chịu khó lừa xương, nhưng được cái cá rô đồng rất chắc thịt, hương vị thơm ngon, đậm đà…

Riêng đối với tôi, con cá rô đã để lại nhiều kỷ niệm, như vào những trận mưa lớn, canh đón bắt những con cá rô lên lộ, vào mùa thu hoạch lúa thì rũ nhau đi bắt "cá cạn" tức là lùng bắt những con cá quần tụ trong những vũng nước hiếm hoi, hoặc chém vè bên dưới những gốc rạ hoặc lỗ chân trâu. 

Con cá rô đồng đã vào những bữa ăn, để nuôi lớn khôn tôi qua những mùa mưa nắng, còn thân phận cá rô thì tôi xem là một trong những loài cá có sức sống rất phi thường. 

Chúng có thể chịu được khô hạn, sống dưới lớp đất nứt nẻ, chỉ cần còn chút nước ẩm cầm hơi để chờ cơn mưa đến và khi mưa đến rồi thì không có chiếc bờ ranh, bờ rào nào cản bước chúng được. 

Ta thường thấy sau những cơn mưa lớn, những con cá rô dám ngang nhiên băng lộ, vượt rào tìm về những vùng nước mênh mông để tiếp tục sinh tồn, phát triển.

Ngày nay sống ở phố, xách giỏ đi chợ tìm mua con cá rô ngoài tự nhiên cũng hơi khó gặp, nếu chẳng để ý dễ mua phải cá rô nuôi. 

Vì vậy nhiều khi thèm, muốn ăn con cá rô mề của vùng đồng ruộng, bưng biền với dáng mập mạp, da dẻ mỡ màng, mang theo cặp trứng màu vàng cũng không phải dễ.

Thân em như cá rô mề

Lao xao giữa chợ biết về tay ai!

Mùa Vu Lan, về Bắc Giang thẩm tương La chốn Phật

TTO - Tương là món ăn dân dã của người nông dân Việt Nam mình xưa nay, đó là thứ nước chấm không thể thiếu khi ăn bánh đúc, bánh tẻ, chấm rau muống, cà muối, thịt luộc hay kho cá... Tương La bùi béo, đậm đà, ngọt mặn quyện vào nhau...