Vậy mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp và các điều kiện cần thiết vận hành cơ chế giá hai thành phần thế nào để đảm bảo tính hiệu quả, minh bạch?

Doanh nghiệp bối rối

Theo chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên, chuẩn bị các điều kiện cần thiết để áp dụng cơ chế giá hai thành phần (giá công suất và điện năng) từ ngày 1-1-2026 đối với khách hàng sử dụng điện nhiều - có lượng tiêu thụ trung bình từ 200.000kWh/tháng và ở cấp điện áp 22kV (đấu nối trung áp). 

Đây là những khách hàng được áp dụng cơ chế mua bán điện trực tiếp DPPA theo nghị định 80 của Chính phủ. Thực hiện theo chỉ đạo, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và đơn vị tư vấn cũng đang hoàn thiện đề án về lộ trình áp dụng giá điện hai thành phần để trình các cấp trước ngày 15-9 theo yêu cầu của bộ trưởng Bộ Công Thương.

Là doanh nghiệp sản xuất dệt may xuất khẩu đi EU, mỗi tháng Công ty CP may Đáp Cầu (Bắc Ninh) tiêu thụ khoảng 200.000kWh, nên ông Nguyễn Đức Thăng, Giám đốc điều hành công ty, cảm thấy băn khoăn với cơ chế giá hai thành phần. 

Bởi nếu theo thông tin được công bố, Công ty CP may Đáp Cầu sẽ là đơn vị phải áp biểu giá điện mới. Thực tế mặc dù đã đầu tư hệ thống năng lượng tái tạo, có thời điểm cung cấp tới khoảng 40% nhu cầu, cùng các máy móc thiết bị với hiệu suất tối ưu nhất để giảm tiêu hao năng lượng, song với chi phí tiền điện mỗi tháng khoảng 500 - 600 triệu đồng, ông Thăng vẫn lo lắng việc áp giá mới sẽ làm chi phí đầu vào tăng.

"Chúng tôi băn khoăn việc áp giá hai thành phần sẽ tác động làm tăng hay giảm chi phí tiền điện, vốn chiếm tỉ trọng không nhỏ trong giá thành đầu vào. Hiện cũng chưa có thông tin cụ thể về các quy định áp dụng liên quan tới giá hai thành phần sẽ được tính toán thế nào, công thức ra sao, gồm những yếu tố thành phần nào, nên doanh nghiệp cũng chưa thể có đánh giá tác động và phương án ứng phó. Vì vậy, chúng tôi rất mong sớm có thông tin cụ thể để doanh nghiệp có sự chuẩn bị", ông Thăng nói.

Mặc dù sản lượng điện tiêu thụ hằng tháng chưa tới 200.000kWh, song ông Bùi Thành Luân, Giám đốc Công ty TNHH cơ điện tử Hiệp Phát (TP.HCM), vẫn lo lắng về cơ chế giá điện mới. Bởi đến nay các thông tin chính thức về lộ trình thực hiện, cách thức triển khai, phương pháp tính toán cụ thể vẫn chưa được cơ quan chức năng đưa ra mà chỉ là "tham khảo thông tin trên báo chí", ngoài mốc thông tin áp dụng thí điểm từ ngày 1-1-2026 từ cuộc họp của Bộ Công Thương. 

Theo ông Luân, với chi phí giá điện chiếm tỉ lệ tới 6 - 7% cơ cấu giá thành sản xuất. Do đó đây là yếu tố góp phần trực tiếp tới sức cạnh tranh của sản phẩm hàng hóa nên cần sớm công bố các thông tin lộ trình kế hoạch triển khai để những khách hàng sử dụng điện được tham gia góp ý và có kế hoạch chuẩn bị.

Ngoài ra ông Luân cũng chia sẻ kể từ sau lệnh tạm thời dừng áp thuế đối ứng 90 ngày của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump hết hiệu lực, nước này công bố mức áp thuế cho các nước, các đơn hàng đang có xu hướng giảm sút. 

Dự kiến từ nay đến cuối năm và thậm chí đầu năm sau nhu cầu đặt hàng sẽ chưa cải thiện tích cực, doanh nghiệp phải tìm kiếm các hợp đồng mới thay thế, chấp nhận đơn hàng giá rẻ, nên rất "nhạy cảm" trước các biến động về giá điện. Vì thế, ông Luân mong muốn lộ trình thực hiện cần phù hợp và có thông tin sớm, đầy đủ, rõ ràng để doanh nghiệp nắm bắt, điều chỉnh kế hoạch sản xuất, sử dụng điện cho phù hợp.

Phải có hạ tầng điện thông minh

Trong khi đó nhiều doanh nghiệp cũng băn khoăn về cách tính và phương pháp tính giá điện theo cơ chế giá hai thành phần. Phó giám đốc một doanh nghiệp sản xuất linh kiện điện tử đặt câu hỏi: Việc áp dụng cơ chế giá mới sẽ làm giá điện tăng hay giảm? "Tôi được biết nếu áp dụng giá điện hai thành phần, doanh nghiệp sẽ phải chi trả bao gồm cả giá công suất và giá điện năng tiêu thụ, thay vì chỉ trả theo sản lượng điện tiêu thụ. 

Có thể chi phí sẽ phải phát sinh với giá công suất vì doanh nghiệp sản xuất cần hạ tầng điện lớn hơn so với các khách hàng khác. Tuy nhiên, hiện cũng chưa có thông tin cụ thể về chính sách triển khai, nên chúng tôi vẫn đang nghe ngóng tình hình. Chúng tôi cũng đã đầu tư máy móc với hiệu suất cao, tiêu thụ điện ít, nhưng vẫn lo lắng cơ chế giá mới sẽ làm tăng mạnh chi phí đầu vào", vị này bày tỏ.

Theo thông tin Tuổi Trẻ nắm được, đề án nghiên cứu của đơn vị tư vấn đưa ra từ tháng 9-2024, để triển khai áp giá điện hai thành phần, sẽ phải đảm bảo hạ tầng đo đếm đồng bộ, truyền dữ liệu đi kèm với hành lang pháp lý đầy đủ. Thống kê từ 5 tổng công ty phân phối trên cả nước, công tơ điện tử ba pha được lắp đặt là hơn 708.500 công tơ cho đối tượng khách hàng phục vụ mục đích sản xuất kinh doanh, nên các điều kiện kỹ thuật để áp dụng giá điện hai thành phần được khẳng định là đảm bảo. 

Đối với các nhóm khách hàng thuộc nghị định 80 là những doanh nghiệp thí điểm áp dụng cơ chế giá điện hai thành phần, số hộ sản xuất bình thường đủ tiêu chuẩn áp dụng cơ chế này là gần 6.000 hộ, chiếm hơn 50% tổng số lượng các hộ sản xuất và chiếm 70% sản lượng bán lẻ.

Cũng tại dự thảo lộ trình áp dụng giá điện hai thành phần đang được Bộ Công Thương đưa ra lấy ý kiến mới đây, cơ chế giá này sẽ được áp dụng cho bốn giai đoạn gồm khảo sát thu thập dữ liệu và đề xuất phương án thực hiện, đánh giá tác động với khách hàng; từ tháng 1-2026 đến tháng 6-2026 sẽ thí điểm trên giấy - phát hành hóa đơn song song. 

Sau đó từ tháng 7-2026 đến tháng 7-2027 sẽ thử nghiệm chính thức bao gồm việc thanh toán thực tế và đánh giá các yếu tố liên quan tới thay đổi phụ tải, hành vi sử dụng điện, doanh thu khách hàng, phản ứng của khách hàng. Giai đoạn cuối cùng, Bộ Công Thương sẽ đánh giá việc thực hiện và tính toán mở rộng các đối tượng, áp dụng từ tháng 8-2027.

Có ý kiến về vấn đề trên, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh Hà Đăng Sơn, cho rằng để có được thị trường điện tăng cường tính cạnh tranh, minh bạch, triển khai cơ chế mua bán điện trực tiếp, một trong những công cụ quan trọng là phải áp dụng giá điện hai thành phần. Tức là khách hàng sẽ đăng ký công suất hằng tháng và trả mức tiền tương ứng cho nhà cung cấp, như gói dịch vụ viễn thông. 

Khi đó khách hàng được chọn công suất lẫn nhà cung cấp và sẽ tối ưu được hệ thống; không có chuyện giá theo bậc thang, trợ giá, bù chéo giữa các nhóm khách hàng. "Muốn làm được, yếu tố tiên quyết là phải có hạ tầng điện thông minh, với hệ thống đo đếm công suất chuẩn xác và rõ mã người mua, người bán, địa chỉ. 

Khi đó người ở miền Bắc có thể mua điện của công ty phía Nam. Tuy nhiên, do hiện nay hạ tầng của chúng ta chưa đồng đều nên trước tiên có thể thí điểm ở những nơi thuận lợi với hạ tầng sẵn sàng, sau đó có thể thực hiện phổ cập về giá điện hai thành phần trên toàn quốc theo một lộ trình phù hợp", ông Sơn khuyến nghị.

Nỗi lo tiền điện của người dân

Với công thức giá điện một thành phần tính theo sản lượng tiêu thụ, đặc biệt là với khách hàng sinh hoạt tính theo bậc thang, tiền điện trong các tháng vừa qua tăng cao đột biến.

Do đó chi phí trả cho lượng điện sử dụng hằng tháng đang ngày càng chiếm tỉ trọng lớn trong rổ chi tiêu của gia đình.

Vì sao sử dụng không thay đổi nhưng tiền điện vẫn tăng?

Nhận được hóa đơn tiền điện trong ba tháng gần đây, anh Hoàng Đức (ở tại một chung cư trên đường Minh Khai, Hà Nội) cảm thấy sốc khi chi phí phải thanh toán ít nhất từ gần 1,5 triệu đồng trở lên. 

Đưa ra lịch sử thanh toán hằng tháng, anh cho hay nếu như trước tháng 5-2025 tiền điện mỗi tháng dao động khoảng từ gần 500.000 - 800.000 đồng, thì từ tháng 6, tiền điện vọt lên tới hơn 1,9 triệu đồng và duy trì suốt tháng 7 và tháng 8 là hơn 1,4 triệu đồng. So sánh với cùng kỳ năm ngoái, tháng tiêu dùng cao nhất trong mùa hè của gia đình anh cũng ở mức hơn 800.000 đồng, còn lại hầu hết trung bình ở mức 500.000 đồng. 

"Tôi khá bất ngờ khi lượng điện tiêu thụ tăng gấp đôi, lên tới gần 500kW (so với trước chỉ tầm mức hơn 200kW), đã khiến tiền điện tăng gấp đôi dù các vận dụng và thời gian sử dụng điện cũng không thay đổi nhiều", anh Hoàng Đức bày tỏ.

Tương tự, anh Hoàng Duy (ở chung cư tại Hà Đông) cho biết trong hai tháng nay tiền điện tăng liên tục, lên tới 2,5 triệu đồng, trong khi các tháng trước chỉ loanh quanh từ 1,3 - 1,5 triệu đồng. Gia đình anh Duy có hai vợ chồng và hai con nhỏ, gần như đi làm cả ngày, các con đi học và chủ yếu sử dụng điện vào buổi tối. 

Vì vậy việc tiền điện tăng thêm gần gấp đôi khiến cho gia đình anh bị "ngốn" thêm chi phí sinh hoạt, trong bối cảnh các khoản chi tiêu ngày càng tăng. "Thu nhập của vợ chồng tôi khoảng 50 triệu đồng/tháng, các chi phí giáo dục và y tế cho hai con nhỏ, chi phí sinh hoạt gia đình cũng rất lớn. 

Thế nhưng riêng tiền điện đã chiếm khoảng 5%, dù không phải quá lớn nhưng tăng mạnh so với mức chi tiêu thông thường hằng tháng nên cũng phải cân nhắc lại việc tiêu dùng, sử dụng điện. Trong trường hợp lượng điện sử dụng tăng thêm vào mùa nắng nóng chỉ khoảng từ 20 - 30% thì hợp lý hơn, nhưng tăng gần gấp đôi sẽ khiến cho gia đình chúng tôi phải xem lại các khoản chi tiêu, sinh hoạt", anh Hoàng Duy nói.

Cùng chung nỗi niềm, chị Hoàng Dương (Trần Phú, Hà Nội) cho hay suốt nhiều năm qua tiền điện của gia đình thường chỉ dao động từ 400.000 - 600.000 đồng/tháng, tháng cao nhất cũng chỉ khoảng 700.000 đồng. 

Tuy nhiên hai tháng gần đây, hóa đơn tiền điện bất ngờ vọt lên gần 1 triệu đồng, dù thói quen và mức độ sử dụng không thay đổi. Nhà chỉ rộng 40m², các thiết bị cơ bản như một máy điều hòa, bình nóng lạnh, ban ngày đi làm, nên mức tăng tiền điện làm chị bất ngờ.

Thêm gánh nặng tiền điện

"Việc tiền điện tăng cao đã khiến chi phí sinh hoạt đội lên đáng kể. Trước đây tổng tiền điện, nước, điện thoại, Internet của gia đình tôi chỉ khoảng 1 triệu đồng/tháng, nay riêng tiền điện đã gần chạm mức đó. Với mức lương trung bình 15 triệu đồng/tháng, khoản chi phí tưởng chừng nhỏ nhưng lại ảnh hưởng không ít đến cân đối chi tiêu hằng tháng của gia đình", chị Hoàng Dương chia sẻ thêm.

Đối với những người lao động như chị Tâm Thanh (ở tại nhà riêng Xuân Đỉnh), việc tiêu dùng tiết kiệm điện là ưu tiên hàng đầu. Bởi vậy mà những giai đoạn cao điểm nắng nóng như tháng 7 và tháng 8, tiền điện nhà chị Thanh chỉ tăng thêm khoảng 200.000 - 300.000 đồng. 

Dù vậy với thu nhập cả hai vợ chồng là khoảng 10 triệu đồng/tháng, mức tiêu dùng tiền điện thường duy trì trên dưới 1 triệu đồng được xem là gánh nặng lớn. Theo chị Thanh, nhờ có sự hỗ trợ thêm của các con nên chị cũng đỡ các khoản gánh nặng chi tiêu. Song với mức tiền điện tăng thêm, đặc biệt vào những mùa nắng nóng, khiến chị Thanh phải cân nhắc chi tiêu.

Vì sao áp giá điện hai thành phần nếu dùng từ 200.000 kWh/tháng?

Việc áp dụng và triển khai hệ thống giá điện cần phải đảm bảo sự sẵn sàng của hạ tầng điện lực như công tơ đo đếm và truyền dữ liệu.