Hãng tin Reuters ngày 28-8 nhận định động thái này có thể làm gia tăng căng thẳng, khi chỉ mới hai tháng trước, Israel và Mỹ đã tiến hành các vụ không kích nhằm vào các cơ sở hạt nhân của Tehran và "suýt" làm bùng nổ chiến sự Trung Đông.

Kích hoạt cơ chế "snapback"

Nhóm E3 bao gồm các nước Anh, Pháp, Đức đã thông báo với Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về việc kích hoạt cơ chế "snapback" với Iran.

Về cơ bản, cơ chế này cho phép các nước thành viên có quyền tái áp đặt ngay lập tức các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc đối với Iran nếu Tehran vi phạm các cam kết trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015 (JCPOA), mà không cần phải thông qua quá trình đàm phán hoặc bỏ phiếu mới.

Quá trình này kéo dài 30 ngày, tạo cơ hội cho Tehran hành động để ngăn chặn việc trừng phạt được thực thi. Khả năng kích hoạt cơ chế sẽ hết hạn vào tháng 10-2025, vì vậy E3 đã quyết định hành động ngay lập tức.

Một quan chức cấp cao Iran nhanh chóng lên án ba cường quốc châu Âu, cho rằng việc kích hoạt cơ chế "snapback" là hành động gây tổn hại ngoại giao, đồng thời khẳng định Iran sẽ không nhượng bộ dưới áp lực.

Ngoại trưởng Pháp Jean-Noel Barrot nhấn mạnh quyết định này không đồng nghĩa với việc chấm dứt ngoại giao với Iran, trong khi người đồng cấp Đức Johann Wadephul kêu gọi Iran hợp tác đầy đủ với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) và cam kết đàm phán trực tiếp với Mỹ trong tháng tới.

Lo ngại về an ninh và tác động quốc tế

Theo E3, Iran đã vi phạm các cam kết trong thỏa thuận 2015, bao gồm việc làm giàu uranium lên mức cao và các cơ sở hạt nhân không được IAEA giám sát đầy đủ.

Trước động thái mới nhất từ phía E3, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã dành lời hoan nghênh, khẳng định Mỹ vẫn sẵn sàng tham gia đàm phán trực tiếp nhằm tìm giải pháp hòa bình và bền vững cho vấn đề hạt nhân Iran.

Tuy nhiên, quốc gia Trung Đông này cho biết chỉ tham gia thảo luận nếu được Washington đảm bảo không để xảy ra các cuộc tấn công quân sự trong quá trình đàm phán.

Sự lo ngại về các biện pháp trừng phạt mới đang khiến tình hình kinh tế và chính trị tại Iran thêm căng thẳng, khi đồng rial mất giá và chính quyền bị chia rẽ sâu sắc giữa các phe cứng rắn chống phương Tây và phe ôn hòa ủng hộ ngoại giao.

IAEA cho biết trước khi các vụ không kích của Israel nổ ra vào ngày 13-6, Iran đã làm giàu uranium lên đến mức 60% - gần mức 90% của uranium dùng để chế tạo vũ khí - và đủ để sản xuất sáu đầu đạn hạt nhân nếu tinh chế thêm.

Tuy nhiên, việc chế tạo vũ khí hạt nhân thực tế sẽ mất thời gian và không có bằng chứng cho thấy Tehran đang triển khai dự án vũ khí phối hợp.

Trong khi nhiều nước tố cáo chương trình hạt nhân của Iran là mối đe dọa, thì Tehran từ trước đến nay vẫn luôn khẳng định việc làm giàu uranium chỉ phục vụ mục đích dân sự.

E3 nhấn mạnh việc áp dụng các biện pháp trừng phạt và hạn chế với Iran không phải là mới mà đã được Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thông qua trước đây, và chỉ bị dỡ bỏ khi Iran cam kết thực hiện JCPOA.

Tuy nhiên, việc Tehran lựa chọn không tuân thủ thỏa thuận đã buộc ba cường quốc châu Âu tái khởi động cơ chế "snapback" để đảm bảo an ninh và hòa bình quốc tế.

Dù vậy, E3 vẫn kỳ vọng Iran sẽ đưa ra cam kết cụ thể về chương trình hạt nhân trước cuối tháng 9 để có thể trì hoãn các biện pháp trừng phạt.

3 nước châu Âu thăm dò khả năng thanh sát hạt nhân Iran thay cho trừng phạt

Các quan chức cấp cao từ Iran và ba nước hàng đầu châu Âu gặp nhau tại Thụy Sĩ ngày 26-8 để bàn về việc nối lại các cuộc thanh sát hạt nhân của Tehran nếu không muốn đối mặt trừng phạt.