Kỳ 1: “Nhắn ai xin giữ câu nguyền...” Kỳ 2: Tấm bia tưởng niệm ở Vĩnh Hiền

Phóng to

Nhân dân Vĩnh Linh đón học sinh K.8 trở lại quê nhà vào năm 1973 sau bảy năm sơ tán ra miền Bắc - Ảnh tư liệu

Những đứa trẻ mồ côi

“Sáng hôm nớ chị ruột của tui, chị Tuyền, ra rẫy nhổ sắn về nấu bữa sáng. Dạo đó cũng tầm tháng 7 như ri, năm đó là năm 1967, bom đạn còn ác liệt lắm. Máy bay tới ném bom “thùng bất chi thình”, không biết mô mà lần. Tui vừa phụ nhổ mấy bụi sắn bỏ vào rổ cho chị Tuyền xong, chị tui nách rổ sắn đi về tới nhà thì tui nghe tiếng máy bay rồi “ầm ầm”, dứt tiếng bom thì nghe tiếng kêu la “O Tuyền bị thương rồi”. Căn nhà chị Tuyền tui sập. Tui chạy ào xuống, bức vách đất đè lên thằng Hoàng, thằng con trai mới 5 tháng tuổi của chị Tuyền. Chồng của chị Tuyền mới chết chưa tới một năm vì ung thư chi đó. Lúc ấy chị Tuyền đang mang thai thằng Hoàng, nay thằng Hoàng còn đang bú mà cơ sự ra ri. Anh em dân quân khiêng chị ra phía địa đạo đầu xóm để băng bó, nhưng mà bom đánh sát quá, chị Tuyền chết ngay sau đó. Thằng Hoàng bị bức vách đất tường nhà sập đè lên nhưng may mắn không chết. Chị nó, con Lan, cũng bị thương sau chân. Còn thằng Cháu, con đầu của chị Tuyền, đã được đưa ra Bắc theo diện K.8, thằng Phượng thì đang ra chơi ở nhà bác Cầm của nó ngoài thôn Hương Nam nên may mắn không bị trúng bom. Chị Tuyền tui chết, khi đó tui mới sinh con Hà được gần một tuổi, cũng còn cho bú nên tui mang thằng Hoàng về cho bú mớm, đúng là “mất mạ bú dì”. Trừ thằng Cháu đang ra Bắc, còn thì cả ba chị em nó đều sống ở làng, bom đạn mịt mù không biết khi mô sống khi mô chết”...

Ký ức khiến bà Quyên không thể dứt mạch cảm xúc khi kể với tôi về câu chuyện khởi đầu cho sự lưu lạc của ba đứa cháu gọi bà bằng dì ruột! Cuối năm 1967, bé Lan khi đó mới 5 tuổi, cu Hoàng mới 10 tháng tuổi đi theo gia đình bà Quyên trong chiến dịch K.8 ra Tân Kỳ (Nghệ An), cu Phượng khi đó mới 3 tuổi đi theo gia đình người bác bên nội cũng ra đó. Đấy là ngày Noel, 24-12-1967. Ra tới Tân Kỳ được một thời gian, khoảng năm 1969 thì Nhà nước có chủ trương đón tất cả các em bé mồ côi cha mẹ ở tuyến lửa Vĩnh Linh sơ tán ra Tân Kỳ đưa về nuôi dưỡng ở Trại nhi đồng Nguyễn Bá Ngọc tại xã Hưng Đạo huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên. Cả ba chị em, Lan, Phượng, Hoàng cùng được đón ra từ dạo đó.

Bà Quyên bảo: “Khi ba đứa cháu được đón đi, bé Lan đã lên 7 tuổi, cu Phượng đã 5 tuổi, cu Hoàng 3 tuổi, tui cẩn thận viết vào một cuốn sổ tên tuổi bà con thân thích, quê quán gốc gác đưa cho bé Lan giữ”. Nhưng rồi bé Lan còn quá nhỏ, không giữ được cuốn sổ đó. Ra Trại nhi đồng nuôi dưỡng con em mồ côi ở Hưng Yên, ba chị em thuộc ba độ tuổi nên sống ở ba khu trại khác nhau. Và rồi một thời gian sau đó, mỗi đứa được một gia đình đón về làm con nuôi. Trí óc thơ dại đã khiến ký ức về quê hương ngày càng phai mờ, cho đến vào một độ tuổi nào đó khát khao tìm về cội nguồn của những đứa bé đưa đi sơ tán năm nào càng trở nên khắc khoải.

Phượng được một gia đình đưa về nuôi và đổi tên thành Nguyễn Trung Phương. Tất cả những gì về nguồn cội trong trí nhớ của anh chỉ là một miền quê đâu đó ở Vĩnh Linh. Cùng lúc đó, chị của anh, cô bé Lan năm xưa, cũng trở thành con nuôi của một gia đình ở Hải Dương với cái tên mới là Hà Lan Hương và chỉ có người em út giữ nguyên tên Nguyễn Văn Hoàng, là con nuôi gia đình một người Quảng Ngãi tập kết ra miền Bắc. Không ai biết nhau, không ai biết ai còn ai mất ở quê nhà, không ai biết ngày nào tái ngộ...

Bà Nguyễn Thị Quyên năm nay 72 tuổi - Ảnh: L.Đ.Dục

Sợi chỉ mỏng manh kết nối quê nhà...

Bà Quyên tém miếng quết trầu rồi ngậm ngùi: “Mấy đứa cháu tui được đưa ra trại nhi đồng chừng một năm thì tui cũng được cho đi học trường sư phạm mầm non ở Duy Tiên, Hà Nam. Từ Duy Tiên, mỗi chủ nhật nghỉ học tui vẫn ra Hà Nội hỏi dò tin tức mấy đứa cháu nhưng Hà Nội rộng quá, hỏi tìm cũng như đáy biển mò kim. Mấy năm sau học xong thì về quê, gia đình chị Tuyền tui may vẫn còn thằng Cháu, anh đầu của ba đứa: Lan, Phượng, Hoàng. Nguyễn Văn Cháu đi theo diện K.8 ra trước, được đưa về tỉnh Thanh Hóa học tập, mãi năm 1973 mới về lại quê”.

Khi trở về Nguyễn Văn Cháu biết ba đứa em của mình đã lưu lạc đâu đó trên đất Bắc. Vài năm sau khi đã lớn khôn, anh lại tìm ra Hà Nội, đến Vụ An toàn xã hội (Bộ LĐ-TB&XH) để hỏi tìm tung tích những đứa em mình. Nhưng rồi hồ sơ thất lạc, sau nhiều chuyến kiếm tìm trong vô vọng, mấy năm sau anh Cháu lại bị chết trong một tai nạn bom mìn ở tây Gio Linh. Con đường tìm kiếm tung tích Lan, Phượng, Hoàng đã không thể nào tiếp tục. Bà Quyên bảo: “Nghe ai xui gì tui mần theo nấy, đi coi bói, thầy bói bảo: “Ba đứa cháu của bà chưa chết đâu, rồi có ngày nó sẽ về với quê hương bản quán”. Nghe thầy nói rứa thì tin rứa mà sống, mà mừng chứ không biết khi mô mới tới ngày đó!”.

Hành trình đi tìm lại cội nguồn của ba đứa trẻ lưu lạc ấy lại bắt đầu từ những lá thư gửi cho chương trình “Như chưa hề có cuộc chia ly”. Và rồi cuộc sống vẫn có những kết thúc có hậu. Khi anh Nguyễn Trung Phương (tức cu Phượng) lần được ra dấu vết quê nhà, thì anh cũng tìm thấy luôn người chị gái tên Lan và đứa em trai tên Hoàng. Tất cả đều được bố mẹ nuôi nuôi dưỡng, trưởng thành và ai cũng đã có gia đình riêng. Anh Phượng nay sống tại TP.HCM, chị Lan sống ở Hải Dương và Hoàng sống tại Quảng Ngãi. UBND xã Vĩnh Kim cũng đã bố trí cho mấy anh em một lô đất ngay tại quê nhà để họ sẽ cất ở đây một ngôi nhà làm nơi hương khói cho bố mẹ mình.

Không chỉ riêng ba đứa cháu gọi bằng dì ruột của bà Quyên may mắn trở về vào năm 2010 sau 41 năm lưu lạc. Bà Quyên còn có hai đứa cháu khác ở thôn Hương Nam (cũng thuộc xã Vĩnh Kim) là Hiền và Huệ cũng là hai trong số 120 đứa trẻ Vĩnh Linh mồ côi được đưa từ Tân Kỳ ra Hưng Yên nuôi dưỡng vào năm 1969. Bố mẹ của Hiền và Huệ cũng chết vì bom năm 1967, Huệ may mắn được một gia đình ở Hà Nội đón về nuôi và năm 2003 tìm được về gia đình, còn Hiền được một gia đình tận Vĩnh Phúc đón về làm con nuôi. Mãi một năm sau khi Lan, Phượng, Hoàng tìm về được quê nhà thì từ Vĩnh Phúc, Hiền cũng tìm ra được quê hương để đoàn tụ với các chị em mình.

Rất nhiều đứa trẻ Vĩnh Linh mồ côi đã lần lượt tìm về quê hương sau hơn 40 năm. Họ không kìm được nước mắt khi nhớ lại tuổi thơ dữ dội và lưu lạc của mình. Chiến tranh, sau hơn nửa thế kỷ, vẫn còn ám ảnh như thế.

Không chỉ là bom rơi đạn nổ, không chỉ là côi cút đau thương, trên đôi bờ sông tuyến này vẫn còn những gia đình khắc khoải với những đứa con lưu lạc thời chiến tranh vẫn chưa về được. Và trên những mảnh làng đất Bắc, có thể vẫn còn những đứa trẻ Vĩnh Linh vì quá nhỏ đã không còn ký ức để lần theo sợi chỉ mỏng manh về với quê nhà.

___________

Kỳ tới: Dòng sông không đủ hai bờ