Thích thú khám phá tác phẩm sắp đặt 27 bức ảnh đen trắng chụp gánh hàng rong và chợ truyền thống từ gần một thế kỷ trước - Ảnh: T.ĐIỂU

Đây là triển lãm sắp đặt Gánh hàng rong và những tiếng rao trên đường phố Hà Nội do Trung tâm Văn hóa Pháp - L’Espace và Viện Viễn Đông Bác Cổ (EFEO) phối hợp tổ chức từ ngày 13-9 đến 31-10.

Không chỉ là tranh, là ảnh quý về gánh hàng rong và những mái chợ truyền thống từ đầu thế kỷ trước, những tranh ảnh này còn được đưa đến với khán giả theo cách ấn tượng qua bàn tay sắp đặt của nghệ sĩ nhiếp ảnh trẻ tài năng Duy Phương và phần thu âm tiếng rao của nghệ sĩ Đàm Quang Minh và nhóm Đông Kinh cổ nhạc của ông.

Những tiếng rao thân thương

10 bức phác thảo đen trắng của các sinh viên Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương - trong đó có những người sau này trở thành những danh họa của Việt Nam như Lê Phổ, Tô Ngọc Vân... - được in trên giấy dó, đưa vào trong các hộp treo nhấp nhô trên tường, có lắp bóng đèn bên trong để công chúng có thể nhìn được cả những vân giấy dó tuyệt đẹp nổi lên cùng những nét vẽ đầy rung cảm.

Những bản in các bức tranh quý treo trên tường và cả trình chiếu trên màn hình tivi, trong âm thanh những tiếng rao trên đường phố Hà Nội phát qua những chiếc loa nhỏ... tạo nên ấn tượng mạnh cho người xem.

Những tiếng rao không phải là tập hợp âm thanh thực được thu trên đường phố ngày nay, mà là một tác phẩm âm thanh do các nghệ sĩ của nhóm Đông Kinh cổ nhạc dày công thực hiện.

Những tiếng rao biến đổi trong dòng chảy một thế kỷ được tái hiện công phu bằng giọng của các nghệ sĩ; phối trộn cùng tiếng gà gáy sáng, tiếng chim chóc thôn dã, tiếng mưa, sấm sét, tiếng tàu về ga, tiếng ồn ào phố thị, tiếng còi hàng kem mút dạo một thời đã xa, tiếng rao bằng loa của thời hiện đại hôm nay...

"Ai mua xôi ra mua". "Chai xanh chai đỏ, chai bỏ thuốc sâu, dép nhựa, xương trâu đem ra đổi kẹo. Kẹo này là kẹo đường chính Cuba, ăn vào mát ruột cả nhà khen ngon nào". "Mài dao kéo đi". "Ai bánh chưng, bánh giò, bánh rợm nào". "Ai kẹo vừng, kẹo lạc, kẹo dồi nào". "Ai bánh rán, bánh dầy nào". "Phớ!". "Xôi lạc, bánh khúc đây". "Ai xôi khúc đơiiiiii", "Bánh bao nóng đây"...

Thong thả đi giữa những tranh, ảnh gánh hàng rong từ gần một thế kỷ trước và những tiếng rao thân thương như một điệu hát, nhiều người chắc sẽ tin những tiếng rao này cũng xứng đáng là một di sản độc đáo trong văn hóa Việt, chẳng kém gì những điệu hát ru con ngọt ngào.

Những gánh hàng quà vặt trên đường phố Hà Nội mùa Noel 1922

Di sản sống thú vị

Đi qua những bức tranh và những tiếng rao sẽ là một cây cầu ánh sáng mà mặt cầu in 27 tác phẩm nhiếp ảnh đen trắng được chụp từ những năm 1920 tới những năm đầu 1950 ở các chợ của Hà Nội.

Những bức ảnh được phủ kính cường lực, công chúng được mời gọi bước lên "cây cầu thời gian" này, nhìn xuống, cúi xuống, ngồi xuống thật gần để khám phá câu chuyện những gánh hàng rong, những mái chợ xưa xa vắng, lắng nghe câu chuyện cuộc sống của ông cha mình.

Nghệ sĩ Duy Phương bảo anh muốn công chúng, đặc biệt là các bạn trẻ, phải lập tức "á, ố" mà nhảy vào khám phá tác phẩm, chứ không chỉ là đọc những bức ảnh được treo ngay ngắn trên tường như thông thường.

Một triển lãm đặc biệt mà những người bạn Pháp mang đến có lẽ để ngầm chỉ cho chúng ta biết về một di sản sống rất thú vị mà ta đang có nhưng chưa thật hiểu hết và tôn vinh đủ: gánh hàng rong và những tiếng rao.

Chiếc xe đạp của một người mua đồ điện tử cũ hỏng mà Viện Viễn Đông Bác Cổ mua được - Ảnh: T.ĐIỂU

Triển lãm còn trưng bày một chiếc xe đạp thực thụ của một người mua đồng nát, đồ điện tử cũ mà Viện Viễn Đông Bác Cổ đã tình cờ mua được. Chiếc xe đạp là tiếng nói của đại diện gánh hàng rong hôm nay trong cuộc trò chuyện giữa những gánh hàng rong trong một thế kỷ.

Gánh hàng tiết canh lòng lợn ở Hà Nội xưa

Ảnh chụp một gánh hàng rong (có lẽ là gánh phở) ở Hà Nội đầu thế kỷ 20

Gánh hàng rong trong tranh của sinh viên Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương

Một quầy bán sản phẩm từ tre nứa

Chợ mái lá ở Việt Nam năm 1939

Phiên chợ tết Đồng Xuân khoảng năm 1955

Chợ Tết Hà Nội khoảng năm 1955

Một quầy bán sản phẩm từ tre nứa

Chợ Tết Đồng Xuân năm 1951

Phở gánh Hà Nội xưa

Chợ họp ở sân đình, làng Bát Tràng

Bất ngờ với gánh hàng rong Hà Nội xưa trong tranh 'họa sĩ triệu đô' Lê Phổ

TTO - Ít ai ngờ, một thế giới sống động của những gánh hàng rong rảo bước khắp các phố phường Hà Nội xưa với những tiếng rao như thể một điệu hát đã từng được hiện hiện trong những bộ phác thảo đầu đời của những danh họa như Lê Phổ, Tô Ngọc Vân…