Viêm não do vi rút herpes (HSV) - loại vi rút gây bệnh zona thần kinh - rất nguy hiểm với tỉ lệ tử vong khoảng 70%. Hơn 50% số trường hợp sống sót có sự thiếu sót thần kinh mức độ vừa đến nặng, không quá 3% tỉ lệ phục hồi hoàn toàn sau viêm não.

Lây nhiễm âm thầm, biến chứng nguy kịch

Lần đầu tiên Bệnh viện Đa khoa Bắc Ninh số 1 đã điều trị thành công hai ca viêm não herpes nặng bằng thuốc kháng vi rút Acyclovir đường truyền tĩnh mạch.

Trường hợp thứ nhất, cụ ông 85 tuổi (trú tại phường Yên Dũng, Bắc Ninh) nhập viện trong tình trạng rất nặng: hôn mê, phải đặt ống nội khí quản thở máy, kèm sốt cao, rối loạn ý thức. Kết quả xét nghiệm dịch não tủy bằng kỹ thuật PCR xác định bệnh nhân nhiễm vi rút herpes.

Trường hợp thứ hai là nam bệnh nhân 46 tuổi (ngụ tại xã Sơn Hải, Bắc Ninh), nhập viện ngày 1-9 trong tình trạng sốt cao, đau đầu, rối loạn ý thức. Kết quả xét nghiệm cho thấy dương tính với vi rút Varicella zoster (gây bệnh zona thần kinh).

BS CKI Trương Quang Chiến, Trung tâm bệnh nhiệt đới Bệnh viện Đa khoa Bắc Ninh số 1, cảnh báo viêm não do vi rút herpes là bệnh lý nguy hiểm, tiến triển nhanh, có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề nếu không được điều trị kịp thời.

Mọi người thường chỉ biết đến vi rút Herpes simplex (HSV) là một loại vi rút thích da và thần kinh, thường gây ra tình trạng nhiễm trùng tái phát ảnh hưởng đến da, miệng, môi, mắt, bộ phận sinh dục…, mà chưa biết bệnh có gây ra các biến chứng nhiễm trùng nặng như viêm não, viêm màng não, Herpes sơ sinh… Hiện thế giới có đến nửa tỉ người đang sống chung với bệnh Herpes sinh dục và vài tỉ người nhiễm Herpes miệng.

TS Vũ Viết Sáng, Viện lâm sàng các bệnh truyền nhiễm Bệnh viện Trung ương quân đội 108, cảnh báo bệnh viêm não do HSV là một bệnh nhiễm trùng thần kinh cấp tính, gây hoại tử kèm theo xuất huyết nhu mô não. Đây là một bệnh nguy hiểm cần được quan tâm.

Căn nguyên gây bệnh là vi rút Herpes simplex (HSV) thuộc họ Herpeviridae, gồm 2 type: HSV-1 (> 95% số ca bệnh) và HSV-2. Bệnh viêm não có thể xuất hiện do nhiễm HSV tiên phát hoặc do HSV tồn tại tiềm tàng trong cơ thể tái hoạt động và xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương gây nên.

Bệnh thường khởi phát đột ngột, cấp tính bằng sốt cao, đau đầu, sau đó xuất hiện co giật, thay đổi tính cách, mất trí nhớ và hôn mê. Các dấu hiệu thần kinh khu trú gợi ý tổn thương thùy thái dương và thùy trán não.

Viêm não có thể đi kèm viêm màng não với các triệu chứng nôn, cứng gáy, dấu hiệu Kernig dương tính.

Xét nghiệm công thức máu thường không có biến đổi đặc hiệu. Tổn thương nhu mô não có thể phát hiện sau khởi phát triệu chứng 2-4 ngày.

Dễ chẩn đoán nhầm và tỉ lệ tử vong cao

TS Nguyễn Văn Tuấn, Chủ nhiệm bộ môn - khoa phục hồi chức năng Bệnh viện Quân y 103, cho biết viêm não do HSV thường gặp ở người trên 40 tuổi (chiếm 46,7%). HSV có đặc tính lây nhiễm một cách âm thầm, tiềm ẩn trong cơ thể người, sau đó phát triển thành bệnh khi cơ thể bị suy giảm sức đề kháng.

Hiện nay có 8 loại HSV gây bệnh cho người đã được xác định, trong đó type 1, 2 dễ gây viêm não nhất. HSV gồm 2 loại chính là HSV-1 và HSV-2. Nhóm bệnh nhân trẻ thường tương ứng với nhiễm trùng tiên phát, trong khi phản ứng tái hoạt hóa HSV tiềm ẩn thường xảy ra ở nhóm bệnh nhân lớn tuổi.

Viêm não Herpes có thể do cơ chế nhiễm trùng tiên phát. Người bệnh bị nhiễm HSV khởi đầu từ họng - mũi, rồi xâm nhập đến vùng hành khứu, đến thùy thái dương trong, thùy trán và thùy ổ mắt. Xét nghiệm máu lúc đầu không có kháng thể kháng HSV. 

Hoặc có thể do cơ chế nhiễm trùng thứ phát sau tái hoạt hóa, nghĩa là người bệnh nhiễm HSV từ hầu họng rồi lan đến hạch thần kinh sinh ba, hạch cổ hoặc hạch cạnh sống và tiềm ẩn ở đó. Khi gặp điều kiện thuận lợi vi rút sẽ nhân lên, lan truyền và gây bệnh ở mặt gây Herpes môi, lan lên hố sọ giữa và trước, gây viêm não Herpes.

Ở giai đoạn khởi phát, các triệu chứng lâm sàng của viêm não do HSV có thể diễn biến cấp tính hoặc từ từ với biểu hiện đầu tiên là sốt. Đây là triệu chứng phổ biến, xảy ra đột ngột, người bệnh có thể sốt liên tục 39 - 40^oC nhưng cũng có khi sốt không cao. Sau đó các triệu chứng kèm theo như: nhức đầu, kích thích, kém linh hoạt, nôn, các biểu hiện của viêm long đường hô hấp (ho, chảy nước mũi).

Ở giai đoạn toàn phát, các biểu hiện thần kinh sẽ nhanh chóng xuất hiện, trong đó nổi bật nhất là rối loạn tri giác từ nhẹ đến nặng như: ngủ gà, li bì, lơ mơ đến hôn mê. Bệnh nhân thường có co giật và có các dấu hiệu thần kinh khác như dấu hiệu màng não, các dấu hiệu thần kinh khu trú (liệt nửa người hoặc tứ chi), tăng hoặc giảm trương lực cơ. Nếu không được cấp cứu có thể suy hô hấp, phù phổi cấp, suy tim hoặc sốc...

Điều trị khó khăn

Do bệnh có các triệu chứng dễ nhầm với các bệnh cảm sốt thông thường và sốt vi rút nên bệnh thường phát hiện muộn khiến việc điều trị rất khó khăn. Bởi triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh không đặc trưng, xét nghiệm xác định chính xác bệnh là sinh thiết não không làm được, nuôi cấy và xác định ADN của vi rút (PCR) ở dịch não tủy chỉ ít trung tâm trong nước có thể tiến hành được, nên bệnh khó được chẩn đoán xác định.

Bệnh dễ nhầm với các mặt bệnh như viêm não - màng não do vi rút khác, viêm màng não lao, đột quỵ não, u não, rối loạn tâm thần... nên đa số người bệnh được phát hiện bệnh muộn, không điều trị đặc hiệu, tỉ lệ tử vong rất cao (khoảng 70% nếu không được điều trị, trường hợp điều trị kịp thời thì tỉ lệ tử vong là 19%). 

Đặc biệt, hơn 50% số trường hợp sống sót có sự thiếu sót thần kinh mức độ vừa đến nặng, không quá 3% tỉ lệ phục hồi hoàn toàn sau viêm não.

Tăng ca viêm não do biến chứng zona thần kinh hiếm gặp

Bệnh viện Bệnh nhiệt đới (TP.HCM) cho biết gần đây số ca viêm não do biến chứng zona thần kinh tăng dần. Đây là biến chứng hiếm gặp. Có bệnh nhân nằm viện khoảng 1 tháng vẫn chưa tỉnh, còn thở máy.