Phóng to

Cứ đến những ngày chủ nhật, với chiếc xe tòng tọc và cái bụng lép kẹp vì phải nhịn ăn dành tiền mua sách, anh tìm đến Rừng Thông, Cầu Bố... những tụ điểm dân tản cư từ miền Bắc đem bán đủ thứ hàng hóa.

Trong kho sách quí của anh hiện nay có những tập thơ Lửa thiêng của Huy Cận, Thơ thơ của Xuân Diệu, Tiếng thu của Lưu Trọng Lư, Bức tranh quê của Anh Thơ... bản in lần đầu từ hơn nửa thế kỷ trước đã được anh sưu tầm từ thời đó.

Văn Tâm cũng rất mê hội họa, đồ cổ, ca trù, nên căn nhà anh có thể gọi là một địa chỉ lưu giữ những vẻ đẹp nghệ thuật không sợ thử thách nghiệt ngã của thời gian.

Nếu không có nghị lực hơn người, nhà giáo ưu tú-nhà nghiên cứu Văn Tâm đã bước sang thế giới khác từ 7-8 năm trước, sau cơn tai biến mạch máu não thập tử nhất sinh.

Nhờ kiên trì tập luyện và đủ thứ thuốc men, từ bên “cửa tử” dần dần anh đã “phục sinh” và với cây gậy ngắn để có thể tự đi lại trong nhà khi cần lục tìm tư liệu, cây bút nghiên cứu phê bình cẩn trọng mà không thiếu sự sắc sảo Văn Tâm đã cống hiến cho nền văn học những tác phẩm dày dặn và thật sự có chất lượng: Đoàn Phú Tứ - con người và tác phẩm (1995, tái bản 2002), Vườn khuya một mình (2001), Tản Đà khối mâu thuẫn lớn (2003 - tái bản, bổ sung).

Một số bài nghiên cứu gần đây của anh về nhà văn Phùng Quán và nhà thơ Bằng Việt... cũng rất công phu, đồng thời vẫn thể hiện sự tinh tế trong cảm nhận vẻ đẹp của văn chương.

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Văn Tâm cùng với Cao Xuân Hạo, Phạm Hoàng Gia, Thái Vũ, Ninh Viết Giao, Bạch Diệp... là lớp sinh viên văn khoa - sư phạm đầu tiên ở miền Bắc, học trò của những bậc thầy nổi tiếng như Đặng Thai Mai, Trần Đức Thảo, Nguyễn Mạnh Tường, Đào Duy Anh, Cao Xuân Huy, Trần Văn Giàu...

Ngay từ năm 1957, khi không ít người còn nhìn Vũ Trọng Phụng là nhà văn “có vấn đề” cần hạn chế và cấm đoán thì chàng sinh viên vừa tốt nghiệp Văn Tâm đã nhiệt thành đề cao tác giả những Giông tố, Vỡ đê, Số đỏ... trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng - nhà văn hiện thực.

Thật tiếc là sau đó vì một “tai nạn nghề nghiệp” không đâu, anh phải gác bút hơn 1/4 thế kỷ, cần mẫn làm người thầy gieo niềm yêu thích văn chương cho bao lớp học sinh đất Hà thành.

Mãi cho đến thời kỳ đất nước đổi mới, cây bút tài hoa Văn Tâm lại “tái xuất giang hồ” với những tác phẩm được đánh giá cao như Suy nghĩ mới về “Nhật ký trong tù”, Giảng văn văn học lãng mạn và Góp lời thiên cổ sự (1992 - tặng thưởng Hội Nhà văn VN), Thơ Việt Nam 1930-1945 - Tuyển và bình chú (viết chung, 1993)...

Những trang sách anh Văn Tâm hoàn thành trong tám năm qua, sau khi bị tai biến não, thật đáng gọi là kỳ công. Mỗi nét chữ, mỗi bước đi, mỗi lần gọi điện thoại anh đều phải gắng sức hơn người.

Vậy mà anh vẫn giữ nguyên tắc “biết 10 viết 1”; để có một bài viết trong cuốn sách Nhớ Phùng Quán (NXB Trẻ vừa ấn hành), trên bàn làm việc của anh là chồng tài liệu tham khảo dày hơn cả gang tay.

Anh chỉ đặt bút viết khi đã nắm bắt được những gì là tinh túy, là “hồn” của tác phẩm để có thể truyền vào mỗi dòng chữ những điều tâm huyết và cả sự mê đắm như một nghệ sĩ.

Nhà nghiên cứu Văn Tâm đã ra đi vào một đêm Hà Nội nóng bức cuối tháng sáu, nhưng tôi tin rằng hàng ngàn trang sách tôn vinh những giá trị đích thực của văn chương, lấp lánh những vẻ đẹp không phai nhòa theo thời gian mà anh để lại sẽ còn đồng hành với nhiều thế hệ mai sau...