Vụ việc gần đây nhất là Công an tỉnh Phú Yên đã khởi tố bị can về tội danh "sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm" với bà Đặng Thị Hòa Hiệp (53 tuổi, trú khu phố 3, phường An Phú, TP Thủ Đức, TP.HCM), là chủ thương hiệu cà phê Dạ Thảo. 

Sau thời gian trưng cầu giám định chất lượng, Công an tỉnh Phú Yên xác định từ tháng 12-2024 đến giữa tháng 4-2025, Doanh nghiệp tư nhân Đại Chúng - Dạ Thảo đã điều chỉnh công thức sản xuất, giảm hàm lượng caffeine trong cà phê.

Đến khi hành vi phạm pháp bị phát hiện, doanh nghiệp đã tiêu thụ 17.671kg cà phê bột, tổng số tiền thu được gần 1,3 tỉ đồng, số còn lại đã bị Cơ quan cảnh sát điều tra Công an tỉnh Phú Yên thu giữ.

Với người tiêu dùng, mối quan tâm của họ là làm thế nào phân biệt được cà phê giả, để tránh uống phải cà phê giả, bảo vệ sức khỏe chính mình?

Tuổi Trẻ Online trao đổi với anh Nguyễn Quốc Đạt (TP Pleiku, Gia Lai) - người có hơn 10 năm nghiên cứu cà phê và đang kinh doanh cà phê - về vấn đề này.

Cà phê trộn đậu nành, bắp… để tạo hương vị?

Bằng kiến thức trong ngành, anh Đạt nói rằng việc phân biệt được đâu là cà phê thật và cà phê giả đối với đại đa số người tiêu dùng phổ thông là việc tương đối khó khăn. Đặc biệt là văn hóa uống cà phê Việt Nam vốn ưa chuộng cho thêm nhiều thành phần như đường, sữa, muối…

Có thời kỳ khá dài cà phê pha trộn được phân phối phổ biến trên thị trường. Thành phần pha trộn chủ yếu là đậu nành, bắp… để tạo hương vị và giảm giá thành. 

Trên thực tế, cà phê pha trộn này vẫn phổ biến và kéo dài tới tận ngày nay. Nhiều doanh nghiệp lớn vẫn phân phối ra thị trường và ghi rõ tỉ lệ thành phần trên nhãn.

Việc tiếp xúc và uống cà phê pha trộn lâu dài đến nỗi vị cà phê này đã trở thành "gu" phổ biến của nhiều người Việt. Đó là loại cà phê pha đậm, có độ sánh dẻo và mùi thơm mạnh. 

Theo anh Đạt, mùi thơm và độ sánh này thực chất được đóng góp bởi bắp và đậu nành. Còn cà phê được pha 100% từ hạt, dù từ loại hạt nào, đều không tạo được độ sánh dẻo và mùi thơm mạnh như cà phê trộn.

Ngoài ra, người tiêu dùng thường uống cà phê được pha kèm đường, sữa để tạo vị ngọt, át bớt vị đắng. Nhưng khi đã được điều vị, hầu như không thể cảm nhận được vị nguyên bản của cà phê, dẫn tới khó phân biệt chất lượng.

Cà phê bột có 20% cà phê vẫn đạt chuẩn?

Anh Đạt lưu ý cà phê pha trộn không phải là cà phê giả nếu có thành phần nhất định là cà phê. Nhưng hiện nay Việt Nam chưa có quy định chi tiết về việc định danh mặt hàng này.

Theo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 5251:2015 đối với cà phê bột hiện hành, yêu cầu lý - hóa đặt ra cho sản phẩm là hàm lượng caffeine, tính theo % khối lượng, không nhỏ hơn 1%.

Như vậy, kể cả đối với cà phê trộn có tỉ lệ chất pha trộn nhiều hơn hẳn cà phê nhưng đáp ứng quy định tối thiểu về caffeine vẫn được coi là cà phê.

Ví dụ tại Việt Nam, loại cà phê được trồng và thương mại phổ biến nhất là robusta. Đây cũng là loại có hàm lượng caffeine cao nhất hiện nay, nhiều khi vượt quá 4% khối lượng. 

Như vậy kể cả khi chỉ pha trộn với tỉ lệ khoảng 20% hạt robusta và 80% là nguyên liệu khác, sản phẩm làm ra vẫn được gọi là cà phê.

Do đó để chuẩn hóa mặt hàng này, anh Đạt góp ý cơ quan quản lý nhà nước cần có quy định chi tiết hơn về cách gọi tên sản phẩm cà phê. 

Theo đó chỉ được gọi là cà phê khi sản phẩm được chế biến bằng nguyên liệu chính (hoặc toàn bộ 100%) là hạt cà phê. Những sản phẩm cà phê pha trộn khi đưa ra thị trường phải ghi nhãn là sản phẩm có chứa thành phần cà phê và ghi rõ tỉ lệ.

"Mẹo" để người tiêu dùng phân biệt được cà phê giả

Về chuyện phân biệt cà phê thật - giả, anh Đạt nói rằng việc phân biệt tương đối khó khăn với người tiêu dùng, cả về định lượng và cảm quan.

Nếu đối chiếu với tiêu chuẩn hiện nay, có thể hiểu cà phê giả là trong thành phần có dưới 1% hàm lượng caffeine hoặc không có caffeine. Nhưng người tiêu dùng không thể nhìn bằng mắt để thấy hàm lượng caffeine trong ly cà phê uống hằng ngày hoặc trong gói cà phê bột mua về.

Do đó, để tránh uống phải cà phê giả, người tiêu dùng nên lưu ý và thực hành vài "mẹo" sau đây:

- Cần nghi ngờ những loại cà phê có giá bán quá rẻ, chỉ vài ngàn đồng/ly hoặc dưới 150.000 - 200.000 đồng/kg cà phê bột. 

Hiện nay loại hạt chủ yếu của Việt Nam là robusta có giá khoảng 150.000 đồng/kg với chất lượng tốt. Sau khi trải qua rang xay, hao hụt, bao bì, vận chuyển, thương mại ra thị trường cộng với lợi nhuận, mức giá bán khó có thể dưới 250.000 đồng/kg. 

Thực tế cà phê giả chủ yếu đánh vào phân khúc thị trường giá rẻ và sống được nhờ cạnh tranh bằng giá với cà phê thật.

- Chọn cửa hàng, tiệm cà phê có thương hiệu: Những cửa hàng lớn hoặc chuỗi cà phê có thương hiệu có khả năng sử dụng cà phê chất lượng cao hơn so với các nơi bán nhỏ lẻ.

- Thay đổi thói quen uống cà phê: Có thể chuyển đổi sang thói quen uống cà phê nguyên chất, hạt cà phê được xay và pha chế ngay tại quầy. Nhiều cửa hàng cà phê hiện đang hoạt động theo mô hình này và rất được khách hàng yêu thích.

Việc tập thói quen uống cà phê nguyên chất, không pha thêm đường, sữa… có thể mất thời gian. Nhưng khi đã chấp nhận, người tiêu dùng có thể tự đánh giá được chất lượng hạt được sử dụng qua mùi vị và phân biệt được các loại hạt khác nhau. 

Thậm chí đánh giá được cả chất lượng vùng trồng lẫn kỹ năng rang xay của nhà sản xuất.

Khởi tố vợ chồng làm hơn 20 tấn cà phê giả

Hai vợ chồng ở Khánh Hòa sản xuất hơn 20 tấn cà phê giả mang lên Đắk Lắk tiêu thụ thì bị phát hiện, điều tra và khởi tố.