Nhân sự kiện này, TTO giới thiệu tới bạn đọc chùm ảnh do hãng tin MSNBC (Mỹ) đăng tải cho thấy được sự trù phú của dòng sông Mekong mang lại kế sinh nhai cho con người. Số phận của dòng sông này sẽ ra sao còn tùy thuộc vào quyết định có nên xây dựng đập Xayaburi - “phát đại bác khai hỏa” cho một loạt các đập thủy điện “chặn” dòng Mekong sau này.

Phóng to

Ảnh: Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Với chiều dài khoảng 4.880km, Mekong là một trong những con sông lớn của thế giới và là thủy lộ dài nhất Đông Nam Á. Nó bắt nguồn từ Trung Quốc, chảy qua Lào, Myanmar, Thái Lan, Campuchia và đổ ra biển Đông ở Việt Nam.

Ảnh trên cho thấy thuyền đánh cá tấp nập tại Biển Hồ thuộc địa phận Campuchia - nơi có tác dụng nhận bớt nước sông Mekong trong mùa lũ và trả lại trong mùa khô. Họ tụ họp về Biển Hồ để đánh bắt cá khi những đàn cá lũ lượt kéo về đây vào cuối mùa mưa.

Phóng to

Ảnh: Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Nằm trong số quần thể các loài cá có thể bị “tổn thương” bởi việc xây đập Xayaburi là cá da trơn khổng lồ sông Mekong (có tên khoa học Pangasianodon gigas) được xếp ở mức “cực kỳ nguy cấp” (CR) trong Sách đỏ của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN). Pangasianodon gigas đang được Sách kỷ lục Guinness xem xét là loài cá nước ngọt lớn nhất thế giới - nó có thể phát triển chiều dài khoảng 3m và đạt trọng lượng 295kg.

Đây là loài cá di cư, nó di chuyển qua lại giữa các môi trường sống, từ hạ nguồn Campuchia bơi ngược dòng tới miền bắc Thái Lan và Lào để đẻ trứng mỗi năm. Các chuyên gia lo ngại việc xây đập Xayaburi có thể ngăn chặn sự di cư của loài cá này và sẽ đẩy nó đến bên bờ tuyệt chủng.

Phóng to

Ảnh: Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Cá và nghề đánh cá là một phần trung tâm của cuộc sống con người dọc theo sông Mekong trong hàng nghìn năm qua. Bức tranh nghệ thuật cổ này được khắc trên đền Angkor Wat (Campuchia) cho thấy tầm quan trọng của cá trong đời sống hằng ngày; và cho tới ngày nay, cá chép, cá linh và các loài cá da trơn tại sông Mekong vẫn còn là nguồn cung cấp thực phẩm không thể thiếu cho con người.

Phóng to

Ảnh: Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Những khoang thuyền đầy ấp cá được ngư dân đánh bắt trong mùa di cư “cao điểm” của chúng tới Biển Hồ. Trong thời gian này, ngư dân bắt được hàng ngàn tấn cá và họ còn dùng cá để trao đổi với các hàng hóa thiết yếu khác, chẳng hạn muối. Cá di cư và sự cần thiết của chúng đối với con người - là dễ bị “tổn thương” đối với những tác động của việc xây đập Xayaburi.

Phóng to

Ảnh: Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Những đàn cá di cư như cá linh chiếm 40%-70% trong khoảng 2,5 triệu tấn cá/năm trong mùa đánh bắt cá tại lưu vực sông Mekong. Nhờ vào nguồn thu hoạch này mà người dân địa phương ổn định cuộc sống hơn.

Phóng to

Ảnh: Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Biển Hồ còn được gọi là hồ nội địa lớn nhất trong khu vực Đông Nam Á. Trong mùa khô, mực nước nông của hồ trải dài với diện tích khoảng 2.500km²; nhưng đến khi mùa nước nổi, diện tích bề mặt nước mở rộng gấp 4 lần và độ sâu của hồ tăng lên - dao động từ 4m - 10m.

Và cuộc sống của người dân địa phương thì phụ thuộc vào con nước của dòng sông Mekong. Cho nên khi mùa khô đến, phần lớn các loài cá bắt đầu di cư khỏi hồ, họ tận dụng điều này mà xây dựng những làng đánh cá nổi trên mặt hồ, dùng lưới và các ngư cụ khác, chẳng hạn họ thiết kế dụng cụ “bẫy” cá hình mũi tên khổng lồ (ảnh) có chiều dài trên 1.500m để bắt chúng.

Phóng to

Ảnh: Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Cá hô khổng lồ (có tên khoa học Catlocarpio siamensis), là loài cá có kích thước lớn nhất trong gia đình cá Chép (Cypriniformes), con trưởng thành ước tính cân nặng 272kg, tuy nhiên hiện loài này được xếp ở mức “nguy cấp” (EN) của IUCN.

Theo MSNBC, sông Mekong là “ngôi nhà” của nhiều loài cá khổng lồ - nhiều hơn ở bất cứ dòng sông nào trên thế giới. Cá thể cá hô trong ảnh nặng khoảng 90kg được ngư dân bắt được hôm 15-3-2003 trong lúc nó di cư từ Biển Hồ về sông Mekong.

Phóng to

Ảnh: Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Cá sóc 7 sọc (có tên khoa học Probarbus jullieni) thuộc họ cá Chép được bán tại một chợ thuộc miền nam của Lào năm 2010. Đây là một trong những loài cá lớn nhất của sông Mekong, có thể tăng trưởng khoảng 90kg và đạt chiều dài cơ thể 1,5m.

Cá sóc 7 sọc được phân loại ở mức EN trong IUCN. Một báo cáo được công bố trong năm 1989 cho biết loài cá này “cực kỳ phong phú” trong sông Mekong, nhưng dường như nó đã “suy giảm đáng kể” từ thời gian này. Và nó sẽ còn tiếp tục suy giảm - theo các chuyên gia khoa học - nếu như Lào xây dựng đập Xayaburi, chặn “lối vào” sinh sản của cá.

Phóng to

Ảnh: Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Quang cảnh ngư dân đánh cá năm 2010 tại “hợp lưu” của Biển Hồ và sông Mekong tại địa phận Campuchia. Sông Mekong là nơi khai thác thủy sản nội địa hiệu quả nhất trên thế giới, ngư dân thu hoạch 2,5 triệu tấn cá/năm, mang lại nguồn thu ước tính 3-6 tỉ USD.

Khoảng 60 triệu người sống trong phạm vi lưu vực sông Mekong sống phụ thuộc vào nguồn thực phẩm chính là cá và có mức tiêu thụ thủy sản (cá) trên đầu người cao nhất trên hành tinh.

Phóng to

Ảnh - Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Một ngư dân Campuchia đang giữ cái đuôi của loài cá đuối nước ngọt khổng lồ (có tên khoa học Himantura chaophraya), bắt được tháng 12-2002. Nó có chiều dài cơ thể từ đầu đến đuôi khoảng 4,2m. Loài cá đuối này được ngư dân đồn đại nặng tới 453kg và có chiều dài đầu - đuôi là 6m.

Cá đuối nước ngọt khổng lồ được các nhà khoa học phát hiện cách đây 20 năm - nằm trong số khoảng 1.000 loài cá sống trong lưu vực sông Mekong - một điểm nóng về đa dạng sinh học cá nước ngọt, chỉ đứng sau sông Amazon.

Phóng to

Ảnh - Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Khu vực thác Khone (Lào) là một trong những địa điểm quan trọng nhất đối với loài cá di cư - và đối với những người phụ thuộc vào chúng phục vụ cho kế sinh nhai của họ - trong toàn bộ lưu vực sông Mekong. Có trên 200 loài cá “có mặt” tại đây. Mỗi năm, hàng triệu con cá ngược dòng “vượt thác” Khone và ngư dân trong vùng vui mừng khi đánh bắt được chúng với số lượng lớn.

Phóng to

Ảnh - Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Tùy theo địa hình của từng dòng chảy, địa điểm ở lưu vực sông Mekong và thời gian của năm mà con người đã phát minh ra từng loại ngư cụ phù hợp để đánh bắt cá. Chẳng hạn “bẫy” cá chuyên dụng này - được xây dựng sẵn trong mùa khô để “đón” cá khi mùa nước nổi tràn về - được khám phá tại khu vực thác Khone (Lào) vào 2-6-2010.

Phóng to

Ảnh - Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Cá trê khổng lồ - loài cá săn mồi có thể đạt trọng lượng 272kg và phát triển chiều dài tới 3m. Tại sông Mekong, cá thể loài cá này bắt được lớn nhất hiện nay là nặng khoảng 90kg và có chiều dài chừng 1,8m.

Cũng giống như hầu hết các loài cá tại sông Mekong, vòng đời của loài cá trê này vẫn còn khá nhiều bí ẩn, có ý kiến cho rằng “dân số” cá trê khổng lồ đang giảm dần là do tác động của việc xây đập. Bức ảnh trên được chụp tại một con sông thuộc Ấn Độ - nơi các ngư dân đồn là nó tấn công người - mặc dù chưa được xác minh.

Phóng to

Ảnh - Zeb Hogan/ĐH Nevada, Mỹ

Hai thanh niên này mang chiến lợi phẩm cá da trơn khổng lồ sông Mekong mà họ vừa bắt được tại Biển Hồ, Campuchia năm 2002. Các nhà khoa học cho hay việc xây đập và khai thác quá mức loài cá này đã dẫn tới nó gần như tuyệt chủng tại các chi lưu sông Mekong thuộc Thái Lan. Họ nhấn mạnh kế hoạch xây đập Xayaburi tại Lào có thể phá vỡ vòng đời sinh sản của nó.