Phóng to

Sách do Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam - TP.HCM ấn hành - Ảnh: P.Vũ

Được biên soạn bởi người trong cuộc, các bài viết như những lát cắt lịch sử khiến người đọc khao khát được sống lại với không khí nồng nhiệt, sôi động của phong trào trí thức những ngày đòi hòa bình. Các trích đoạn văn bản, báo chí cũng thôi thúc người đọc đi tìm thêm những nguồn tư liệu nguyên bản và những hình ảnh ít ỏi, quý giá vừa đủ để giúp người xem hình dung về sự lựa chọn của một thế hệ.

Các giáo sư, bác sĩ, luật sư, nhà báo, hòa thượng, linh mục ngày ấy đều thuộc “tầng lớp trên”, được hưởng nhiều ưu đãi trong xã hội, nhưng con đường họ lựa chọn lại không phải là con đường hoa gấm êm đềm. Họ chọn con đường chông gai với những phong trào dân tộc tự quyết, ủy ban vận động hòa bình, phong trào phụ nữ đòi quyền sống, phong trào cứu đói, lực lượng quốc gia tiến bộ, liên minh các lực lượng dân tộc - dân chủ... Đồng hành cùng nhân dân, trong sáng và hào sảng, họ đến thượng viện, lên giảng đường cũng nhẹ nhàng, thanh thản như xuống đường, đi thẳng vào xà lim. Không ngần ngại, không lùi bước, tất cả vì hòa bình, dân chủ, tự do, công bằng xã hội. Bên cạnh những cuộc biểu tình, phong trào đấu tranh, trong kỷ yếu còn những bí mật lần đầu được công bố: đường dây vận chuyển sách báo từ Bưu điện Sài Gòn đến Paris cung cấp tin tức nóng hổi đến đoàn Mặt trận dân tộc giải phóng suốt thời gian hội nghị Paris, tờ báo Tri Thức Mới với hẳn một nhà in riêng bí mật giữa lòng Sài Gòn, những gia đình tư sản đã tin và theo con đường của Mặt trận cho tới người cuối cùng...

Xuất hiện trong kỷ yếu hôm nay, ngoài những nhân vật lẫy lừng: luật sư Nguyễn Hữu Thọ, bác sĩ Dương Quỳnh Hoa, giáo sư Tôn Thất Dương Kỵ, kiến trúc sư Huỳnh Tấn Phát, ngoài những cái tên quen thuộc vẫn còn là tiên phong trong khoa học và tranh đấu tới mấy mươi năm sau: giáo sư Chu Phạm Ngọc Sơn, luật sư Ngô Bá Thành, bác sĩ Dương Quang Trung... còn có nhiều người được ghi công tích nhưng tên tuổi, hình ảnh thì để ngỏ. “Chúng tôi rất nhớ họ, rất biết ơn họ, nhưng lúc này chưa tiện” - ban biên soạn giải thích vậy. Chưa tiện vì đó là những người trí thức phục vụ trong chế độ Việt Nam Cộng hòa, vì lòng yêu nước, yêu hòa bình mà đã quay lại để đồng hành cùng dân tộc, bí mật giúp đỡ những người bạn trong chức trách của mình. “Gần 40 năm hòa bình rồi, tôi mong mau tới ngày chúng tôi có thể đàng hoàng cùng nhau trong những lễ kỷ niệm này mà không liên lụy đến ai” - ông Kiều Xuân Long, thành viên ban biên soạn, đau đáu nói.

Còn nhiều khoảng trống phải điền vào, còn nhiều câu chuyện phải viết tiếp là cảm giác của người đọc sau khi ôn lại lịch sử cùng bộ kỷ yếu của Ban trí vận mặt trận Sài Gòn - Gia Định. “Đó cũng là mong mỏi của chúng tôi”, các nhà trí thức trong ban biên soạn đều đồng ý như vậy. Đã được phong danh hiệu Anh hùng nhưng chỉ khiêm tốn nhận một phần nhỏ trong công cuộc lập lại hòa bình, thống nhất đất nước, các nhà trí thức anh hùng đều khẩn thiết: lịch sử anh hùng của giới trí thức phải được soi sáng, được nối tiếp bởi các trí thức thế hệ sau, bởi hơn lúc nào hết, cuộc đồng hành của dân tộc trong thời đại mới đang cần những người trí thức đi hàng đầu.