Thời chiến tranh bố mẹ bận công việc, mấy anh em do một tay bà chăm nom ấp ủ. Chiếc khăn vấn ngược, tấm áo cánh hay vương tro than, lấm bột cháo, bà tất tả lo ẵm cháu, lo cơm nước… Không nhớ hết những lần bà cháu đùm túm đi sơ tán tránh bom đạn. Máy bay đến, bà đẩy lũ cháu vào hầm rồi ngồi chắn phía ngoài. Những đợt ác liệt mẹ không tiếp tế kịp, bà tảo tần chút muối mè muối đậu, bát canh rau tập tàng nấu mắm khô, củ khoai củ sắn bà con xóm làng đùm bọc.

Bà cháu đi qua cuộc chiến bằng rá cơm trộn muối mè bà nắm từng nắm chim chim chia cho lũ cháu, bằng nắm rau má bà kiếm ngoài bờ ruộng… Bây giờ đôi khi cháu cũng học bà, tỉ mẩn gỡ từng mẩu cá kho cuối nồi, thêm chút ớt, gia vị đem xào khô. Món ấy của bà thơm phức, chấm xôi hay ăn với cơm nóng thật đậm đà.

Bà chỉ có một thú vui là khi thư thả bỏm bẻm miếng trầu, thói quen từ khi bà còn là cô thôn nữ đẹp nổi tiếng cả tổng có hàm răng đen nhánh…Từ bé tí cháu đã biết chọn trầu cau cho bà. Cau tươi vỏ xanh ngắt, bổ ra cùi trắng tinh, hạt vân vân tim tím trong trong… Lá trầu quế dày dày, xanh xanh đã pha chút vàng. Vỏ chay đỏ tươi, bà lẩy ra cheo chéo bằng con dao têm trầu nhỏ thật sắc. Tước thêm một chút vỏ quạch tím thẫm mềm mềm. Chút vôi hồng hồng. Thuốc lào nâu nâu. Thế là đủ rồi đấy! Bà dồn vào chiếc cối đồng sáng bóng. Cháu giành giã… Cối trầu dẻo dần quyện vào nhau đỏ tươi, bà lùa vào miệng bỏm bẻm nhai, thư thái…

Cuối giường bà là chiếc hộp đựng trầu bằng sắt tráng men có nắp và quai xách. Trong ấy là cả một kho bí mật và hấp dẫn. Ngoài trầu cau còn là quả ổi vàng, quả thị thơm, quả na chín cây bà dành dụm chia cho cháu đi học về. Là miếng bánh đa, củ khoai luộc đỡ lòng chờ cơm chín. Là kim chỉ bà đơm cúc, díu tạm chỗ rách cho cháu khi mẹ chưa về. Cháu bặm miệng xâu kim, bà hiền lành dõi chờ…

Hòa bình, bố trồng giàn trầu quế đầu nhà. Hương hoa cau cạnh bể nước ngát những đêm trăng sáng. Mo cau rụng, bà dạy cháu cắt làm quạt để đầu giường phòng khi mất điện. Cháu thấy ở đâu có vôi sống cũng xin một cục nhỏ mang về, hì hục giã nghệ lọc lấy nước tôi vôi. Thích thú vì nước nghệ vàng mà vôi chuyển màu hồng thật đẹp. Cháu có mảnh quế cay, bẻ mẩu nhỏ cho vào cối trầu của bà quết chung. Háo hức: “Ngon không bà?”. Bà cười hiền lành: “Ngon lắm!”.

Những tối mùa đông, mấy anh em quây quần với rá ngô rang, kéo chăn tận cằm đòi bà kể chuyện. Bà cũng nhấm nháp bát thính ngô thật nhuyễn trộn đường mà anh lớn đã hì hục giã, em gái rây mịn. Chuyện “Ngày xưa có anh Trương Chi…”, chuyện bà chúa Ba, bà chúa đội đèn, chuyện quả thị thơm, cô Tấm hiền… Chúng cháu lớn dần và đi học xa, cứ nhớ mãi mùi quết trầu thơm nồng tỏa ra từ bà và những câu chuyện về một cuộc sống hướng thiện, nhân hậu, quý trọng tình thương.

Bà đi xa đã lâu lắm rồi… Năm ấy giàn trầu đang xanh tốt tự nhiên rụng lá rồi chết lụi. Chiếc cối giã trầu bố vẫn cất cẩn thận. Mỗi lần nâng trên tay nặng trĩu nhớ thương. Rồi cháu cũng sắp thành bà dù không ăn trầu như bà, nhưng cháu cũng sẽ hát ru cháu mình bằng truyện Kiều, sẽ kể chuyện cô Tấm, quả thị… Như bà nội của cháu, ngày xưa…