Từ ngày 1-1-2025, theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, người dân Việt Nam phải phân loại rác tại nguồn và theo thông tư 02/2022/TT-BTNMT thì phải trả phí xử lý rác sinh hoạt theo khối lượng hoặc thể tích.

Quy định "người gây ô nhiễm phải trả tiền" này đã được nhiều nước áp dụng để thúc đẩy phân loại rác và phát triển kinh tế tuần hoàn. Chúng ta cũng đang thúc đẩy hướng này, nhưng...

Thực chất, việc "cân rác" không chỉ là thao tác kỹ thuật cân đo. Nó là đòn bẩy chính sách nhằm buộc cả hệ thống - từ người dân, đơn vị thu gom, nhà máy xử lý đến chính quyền địa phương - phải thay đổi hành vi.

Khi nói đến "cân rác", tức là mọi người phải ý thức được mình đang vứt gì? Có tái chế được không? Có nên trộn tất cả vào một túi như bao năm qua để rồi đem chôn, đem đốt hay không?

Chính sách "trả tiền theo lượng rác xả thải" chỉ có tác dụng nếu rác được phân loại ngay từ nguồn.

Rác hữu cơ cần xử lý riêng: ủ thành phân vi sinh, sản xuất khí sinh học. Nhựa, giấy, kim loại - nếu tách sớm - có thể tái chế.

Phần còn lại là rác không tái chế phải xử lý bằng công nghệ hiện đại. Nhưng nếu tất cả vẫn bị vứt chung, gom lên cùng một xe rồi trộn vào một bãi rác hay lò đốt, "tuần hoàn" mãi chỉ là lý thuyết đẹp đẽ.

Luật đã có hiệu lực hơn 5 tháng, nhưng phần lớn địa phương vẫn chưa xây dựng hệ thống thu gom rác theo từng dòng.

Nhiều nơi thậm chí chưa có đủ ba loại thùng rác cơ bản. Xe thu gom vẫn theo mô hình "gom tất, chở chung", nghĩa là dù người dân phân loại, nỗ lực cũng bị phá bỏ ở khâu vận hành.

Tệ hơn, phần quan trọng nhất - tính phí theo khối lượng - gần như chưa được triển khai ở đâu. Không có hướng dẫn chi tiết, không túi rác mã hóa, không quy trình đo lường minh bạch. Các địa phương có vẻ lúng túng hoặc cố tình chậm để tránh đụng chạm.

Bởi động vào tiền, quyền lợi - dù đúng - vẫn dễ gây phản ứng. Nhiều nơi vì sợ "phí" bị hiểu thành "thu thêm" nên chọn cách giữ nguyên hiện trạng.

Trong khi đó, người dân chưa thực sự hiểu vì sao phải phân loại rác. Truyền thông chưa tới nơi tới chốn. Giáo dục môi trường chưa thành thói quen sinh hoạt hằng ngày.

Phân loại rác - thay vì là trách nhiệm công dân - vẫn bị coi như nghĩa vụ "ai đó sẽ làm hộ" hoặc trò hình thức mang tính phong trào.

Tóm lại, cân rác không phải câu chuyện về cái cân. Nó là câu chuyện về nhận thức, hành vi, và một chuỗi hạ tầng đi kèm.

Nếu không phân loại tại nguồn, không có hệ thống thu gom - xử lý theo dòng, không có cơ chế tính phí minh bạch, mọi lời nói về "tuần hoàn", "phát triển xanh" hay "giảm phát thải" chỉ là lớp sơn phủ mỏng lên hiện thực cũ kỹ. Lớp sơn ấy sẽ bong tróc rất nhanh dưới sức nặng của thói quen, sự trì trệ và thờ ơ.

Luật đã có, thời hạn rõ, nhưng nền tảng thực tế vẫn lộn xộn như xe rác chưa từng được phân loại.

Nếu không có bước chuyển cứng rắn và toàn diện - từ tổ chức truyền thông đến chế tài - thì "cân rác" chỉ là điểm nhấn hình thức, còn "kinh tế tuần hoàn" vẫn sẽ là giấc mơ sinh thái... trôi nổi giữa bãi rác lẫn lộn mỗi ngày.

Còn lúc này, nhắc đến "cân rác", chắc phải nghĩ đến dịch vụ mua ve chai là đúng nhất, hợp lý nhất. Bao người vẫn sống nhờ nghề gom ve chai - cân rác, bởi rác là tài nguyên.

Nhưng chỉ những người sống bằng nghề ve chai thì chưa thể đủ để giúp hình thành và vận hành kinh tế tuần hoàn. Phải quyết liệt hơn để tài nguyên không còn bị chôn trong bãi rác.

Người gom rác không thể mang cân khi đi hốt rác, Bộ nói sao?

TTO - Không 'cào bằng' giữa hộ dân có rác thải ít và hộ dân có rác thải nhiều, nhưng người thu gom rác cũng không thể... mang cân khi đi thu gom để xác định khối lượng rác thải ra của các hộ gia đình. Bộ Tài nguyên - môi trường nói gì về việc này?