Phóng to

Sách do NXB Trẻ ấn hành - Ảnh: L.Điền

Tác giả Mathilde Tuyết Trần định cư ở Pháp, và lợi thế tìm kiếm tài liệu từ văn khố Pháp cộng với những cuộc tiếp xúc với hậu duệ những vị vua nhà Nguyễn lưu dấu trên đất Pháp, tìm đến những lăng mộ, tiếp cận những nhân chứng lịch sử... đã mang lại những trang viết thật sự cần thiết cho những ai quan tâm đến các vấn đề trong lịch sử nhà Nguyễn.

Ngay cả việc tìm đọc tất cả 11 hiệp ước của nhà Nguyễn lần lượt ký với Pháp để nắm bắt những cách thế ứng xử của các vị vua quan nước ta lúc bấy giờ, đã là một kỳ công của người nghiên cứu sử. Ðiều đáng quý hơn, Mathilde Tuyết Trần còn trình bày lại nội dung chính của các bản hiệp ước ấy.

Tập sách còn có những sự duyên dáng riêng, đó là cách diễn đạt như muốn làm mềm hóa không gian đang ngập tràn sử liệu. Liệu pháp này khiến người đọc được thư giãn, được tiếp thêm niềm khoan khoái, để cùng tác giả đi đến những tình tiết quan trọng khác. Hãy xem tác giả mở đầu đoạn viết về ngôi làng Thonac - nơi còn hầm mộ của vua Hàm Nghi: “Thonac là một làng nhỏ, thơ mộng, nằm bên con sông Vézère... Con đường chính chạy qua làng uốn khúc quanh co theo dòng nước màu xanh như lá cây của con sông Vézère. Nếu không để ý thì lái xe chạy ngang qua Thonac mà không kịp biết”.

Cùng với những cảm xúc như vậy, người đọc có dịp cùng chị phát hiện những tác phẩm nghệ thuật của vua Hàm Nghi, hé lộ một con người nghệ thuật ít ai biết của vị vua lưu đày. Hay như những sử liệu về công chúa Nhữ Mây - con đầu của vua Hàm Nghi và bà Marcelle Aimée Léonie Laloe với những dòng miêu tả rất xúc động: “Dân làng Thonac kể lại hình ảnh một bà công chúa, chủ nhân một lâu đài cổ kính đồ sộ, mặc quần jean xanh, áo bạc màu nắng, hai tay áo xắn lên quá khuỷu, đi ủng cao chống nước và bùn lầy, lái xe máy cày, làm ruộng”.

Và còn nhiều tư liệu về vua Duy Tân, về người anh hùng Ðề Thám, đặc biệt là những câu chuyện với “bác Minh” - một cư dân trong ngôi làng bị bỏ quên C.A.F.I tại Sainte Liverade-sur-Lot, chứa đựng nhiều thông tin về chính sách xã hội hiện thời ở Pháp và những hệ lụy kéo dài từ lịch sử chiến tranh VN - một đề tài sử học còn bỏ ngỏ.