Ngày 26-9 tại TP.HCM, Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP.HCM phối hợp Học viện Quản lý giáo dục, Trường cao đẳng Kinh tế TP.HCM tổ chức hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề "Tăng cường tuyên truyền sở hữu trí tuệ trong hệ thống giáo dục nghề nghiệp tại TP.HCM: Giải pháp thực tiễn gắn với chuyển đổi số".

Khoảng trống về sở hữu trí tuệ

Trình bày tham luận tại hội thảo, ThS Đặng Thị Hiền - Trường cao đẳng Văn hóa nghệ thuật TP.HCM - cho biết qua một cuộc khảo sát được thực hiện với các giảng viên, sinh viên nhà trường, chỉ 3-4% người tham gia cho biết thực sự "hiểu rõ và biết vận dụng" khái niệm sở hữu trí tuệ. Con số này được nhóm khảo sát đánh giá là cực kỳ thấp.

Bên cạnh đó khảo sát này còn cho thấy 50,7% sinh viên và giảng viên chỉ dừng lại ở mức "hiểu cơ bản", trong khi 37,3% "có nghe nhưng không hiểu rõ". Như vậy gần 9/10 người được hỏi chưa có kiến thức nền tảng đầy đủ.

Ngoài thiếu nhận thức, thực tế triển khai các hoạt động liên quan đến sở hữu trí tuệ tại các cơ sở đào tạo cũng tương đối hạn chế.

Có đến 69,3% người được khảo sát nói trường "chưa từng tổ chức" bất kỳ hoạt động nào về sở hữu trí tuệ; 29,3% chỉ tổ chức ở mức nhỏ lẻ, phong trào; và chưa đến 2% duy trì thường xuyên.

Trong khi đó tại Hà Nội, TS Phạm Hoàng Tú Linh và ThS Nguyễn Huy Hoàng (Học viện Quản lý giáo dục) dẫn một nghiên cứu được thực hiện trên gần 400 cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên ở bốn trường đại học tại Hà Nội cho thấy nhận thức về sở hữu trí tuệ vẫn còn nhiều khoảng trống.

Đáng chú ý sinh viên đánh giá cao vai trò của sở hữu trí tuệ đối với sự phát triển công nghiệp và văn hóa đất nước (46,7% chọn mức cao nhất), nhưng lại hạn chế về kỹ năng thực thi Luật Sở hữu trí tuệ. Điểm trung bình cho kỹ năng này chỉ đạt 4,0/5 - thấp nhất trong các tiêu chí khảo sát.

Nguồn tiếp cận thông tin về sở hữu trí tuệ của sinh viên cũng cho thấy sự lệch pha so với kỳ vọng. Phần lớn sinh viên tìm hiểu qua Internet (3,43/5 điểm), trong khi việc đọc luật, tài liệu chính thống hoặc tham gia tập huấn được đánh giá rất thấp, chỉ quanh mức 2,2-2,7/5.

Xây dựng mạng lưới IP

Cũng tại hội thảo, nhóm nghiên cứu của PGS.TS Phạm Văn Thuần và TS Nguyễn Đặng An Long (Trường cao đẳng Kinh tế TP.HCM) phân tích hiện các trường áp dụng rải rác bốn mô hình: lồng ghép sở hữu trí tuệ vào môn chuyên ngành; lập IP Hub (trung tâm hỗ trợ sở hữu trí tuệ) tư vấn - hỗ trợ đăng ký; tổ chức hội thi/triển lãm sản phẩm có yếu tố sở hữu trí tuệ; và gắn sở hữu trí tuệ với đào tạo khởi nghiệp nghề.

Theo nhóm chuyên gia, các mô hình này giúp nâng nhận thức, tăng tiếp xúc thực tiễn nhưng phụ thuộc tài trợ, thiếu học liệu chuẩn và nhân lực chuyên trách, nên khó bền vững.

Từ việc đối chiếu quốc tế theo sáu tiêu chí (chương trình, IP Hub, học liệu, đội ngũ, khuyến khích, ứng dụng thực tiễn), PGS.TS Phạm Văn Thuần và TS Nguyễn Đặng An Long cho thấy khoảng cách mang tính hệ thống.

Chẳng hạn, Hàn Quốc coi sở hữu trí tuệ là học phần bắt buộc và có mạng lưới trung tâm hỗ trợ sở hữu trí tuệ quốc gia; Nhật Bản tích hợp sở hữu trí tuệ vào STEM, có trung tâm hỗ trợ sở hữu trí tuệ gắn với doanh nghiệp.

Còn Việt Nam chưa có giáo trình chính quy, thiếu giảng viên chuyên trách, cơ chế học bổng - khen thưởng chưa hình thành, việc thương mại hóa sản phẩm của học sinh sinh viên còn rất ít. Nói cách khác, chúng ta mới dừng ở "ý tưởng - ngoại khóa", trong khi các nước đã vận hành cả hệ sinh thái.

Nhóm tác giả kiến nghị phối hợp chặt giữa các bộ, trong đó Bộ Khoa học và Công nghệ cùng Bộ Nội vụ đóng vai trò then chốt để thể chế hóa sở hữu trí tuệ trong khung giáo dục nghề nghiệp: quy định học phần bắt buộc/chuẩn đầu ra; chuẩn hóa học liệu toàn quốc; đào tạo - bồi dưỡng định kỳ cho giảng viên; và bố trí ngân sách thường xuyên thay vì dự án ngắn hạn.

Ngoài ra khi triển khai, nhóm cho rằng trước hết cần dựng mạng lưới IP Hub trong từng cơ sở giáo dục nghề nghiệp để tư vấn, tra cứu, hỗ trợ đăng ký quyền và kết nối doanh nghiệp cho khâu thương mại hóa.

Tiếp đó cần đưa sở hữu trí tuệ vào tiêu chí kiểm định chất lượng của trường, biến "hiểu và biết vận dụng sở hữu trí tuệ" thành thước đo bắt buộc.

Ngoài ra nên khuyến khích bằng vật chất - học bổng, giải thưởng cho sáng chế/kiểu dáng/nhãn hiệu được bảo hộ, nhằm tạo động lực dài hạn cho học sinh sinh viên.

Cuối cùng, nhóm nhấn mạnh chuyển đổi số là đòn bẩy: số hóa học liệu, mở lớp trực tuyến, dùng nội dung trực quan như video clip, bài hát, phần mềm mô phỏng; đồng thời tích hợp nội dung sở hữu trí tuệ vào học phần khởi nghiệp, studio mô phỏng doanh nghiệp.

Khi khung chính sách được chốt, học liệu - đội ngũ được chuẩn hóa và IP Hub vận hành, sở hữu trí tuệ mới trở thành năng lực nghề cốt lõi của người học, thay vì một hoạt động phong trào ngắn hạn.

Doanh nghiệp khổ sở vì hàng nhái, xâm phạm sở hữu trí tuệ

Đó là ý kiến của nhiều doanh nghiệp tại diễn đàn 'Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo', do tạp chí Diễn Đàn Doanh Nghiệp và các đơn vị đồng tổ chức, chiều 26-8.