Trung tướng Nguyễn Ngọc Bằng - Ảnh: Xuân Long

Ông Bằng nói đề án tha tù trước thời hạn có điều kiện là rất mới ở VN, nhưng đối với một số nước trên thế giới thì không mới.

Việc thực hiện đề án có ý nghĩa thể hiện chính sách nhân đạo của Đảng, Nhà nước trong phòng chống tội phạm nói chung và xử lý các đối tượng vi phạm pháp luật nói riêng.

Cái lợi nữa là việc thi hành án hình sự không còn là việc của riêng Nhà nước mà có sự chung tay của toàn xã hội.

* Thưa ông, trước chủ trương tha tù trước thời hạn có điều kiện, nhiều người vẫn hiểu rằng sau tha tù trước thời hạn là không phải chấp hành án nữa?

- Hoàn toàn không phải như vậy. Chính xác phải hiểu là khi tha tù trước thời hạn tức là anh vẫn đang chấp hành án, nhưng không phải chấp hành án trong tù mà chấp hành án tại nơi cư trú.

Vấn đề ở đây là thay đổi hình thức chấp hành án. Khi không phải chấp hành án trong tù, phạm nhân về phải khai báo với chính quyền địa phương, phải chịu sự quản lý của địa phương, không được rời khỏi nơi cư trú hoặc muốn ra khỏi nơi cư trú phải xin phép, đồng thời phải có mặt khi chính quyền yêu cầu, phải viết bản kiểm điểm sau ba tháng và chịu sự giám sát, theo dõi của người được phân công.

Còn chính quyền địa phương cũng sẽ tham gia nhận xét vào quá trình chấp hành án phạt tại nơi cư trú để chuyển lên cơ quan thi hành án cấp huyện.

* Như ông nói khi được thay đổi thi hành án tại nơi cư trú, người thi hành án phải chịu sự giám sát ở địa phương. Việc giám sát sẽ được triển khai ra sao, cách thức giám sát thế nào để có những nhận định chính xác về người chấp hành?

- Tôi khẳng định việc quản lý và giám sát người được tha sẽ rất chuyên nghiệp. Tới đây sẽ thành lập các cơ quan chuyên môn trong thực hiện nhiệm vụ này. Ví như ở huyện sẽ tăng cường cán bộ thi hành án hình sự ở cấp huyện. Cấp xã sẽ có tập huấn về quản lý, giám sát.

Với những trường hợp qua quản lý, giám sát nếu không chấp hành nghiêm thì vẫn có thể thay đổi hình thức thi hành án phạt, khi đó tòa án hoàn toàn có thể quyết định đưa trở lại chấp hành án phạt trong trại giam.

Chúng tôi sẽ đề nghị với Bộ Công an thành lập cục quản lý các đối tượng ngoài tù và đặc xá. Còn ở các tỉnh thành đã có phòng quản lý thi hành án rồi, ở huyện cũng có đội nhưng về số lượng người sẽ phải tăng lên.

Chủ trương trong tổ chức lực lượng là giảm cán bộ trong trại giam và chuyển về tỉnh, huyện để thực hiện nhiệm vụ quản lý mới, tức là biên chế không thay đổi.

Theo đề án, chúng tôi dự kiến số người sẽ được tha tù trước thời hạn có điều kiện đến năm 2018 là khoảng 20.000 người. Ước tính sẽ tiết kiệm cho ngân sách nhà nước gần 200 tỉ đồng/năm, giảm nhu cầu biên chế hơn 3.000 cán bộ, chiến sĩ của các cơ sở giam giữ.

* Để được tha tù trước thời hạn có điều kiện, phạm nhân phải đảm bảo những tiêu chuẩn gì mới?

- Đối với những điều kiện, tiêu chuẩn được xét duyệt thì trước hết phải là những người vi phạm lần đầu, hay nói cách khác là bị phạt tù lần đầu.

Thứ hai, người được xét duyệt phải đảm bảo đã thực hiện 50% thời gian thực hiện án phạt tù, tức là chấp hành một nửa thời gian án tù. Đó là chưa kể phải xét thêm nhiều khía cạnh khác, ví dụ như khi cho thực hiện án phạt tại nơi cư trú thì anh không làm ảnh hưởng đến an ninh trật tự.

* Như vậy, tới đây sẽ có những quy định riêng đối với những loại hình tội phạm được tha tù trước thời hạn có điều kiện?

- Vấn đề này sẽ phải có hướng dẫn cụ thể. Hiện trong đề án nêu rất tổng quát, đó là việc xét duyệt tha tù trước thời hạn có điều kiện không làm ảnh hưởng đến an ninh trật tự nơi cư trú.

Về lo lắng an ninh trật tự có được đảm bảo, trong đề án nói rõ những phạm nhân được xét phải đảm bảo khi được tha thì không ảnh hưởng đến an ninh trật tự. Thực tế mấy năm qua xét đặc xá rất nhiều nhưng cũng không làm ảnh hưởng gì đến an ninh trật tự.

* Những người đang chấp hành án phạt tù chung thân có được xét tha tù trước thời hạn có điều kiện?

- Án tù chung thân vẫn được xét tha tù trước thời hạn có điều kiện. Tuy nhiên, đây là những trường hợp có án phạt tù chung thân nhưng đã được xét giảm án xuống án tù có thời hạn nhưng thời gian chấp hành án phải đảm bảo ít nhất 15 năm.

Việc xét duyệt tha tù trước thời hạn có điều kiện sẽ có hội đồng. Trước tiên trong trại giam phải thành lập hội đồng lập danh sách và chuyển lên tổng cục duyệt.

Từ danh sách đó, tổng cục sẽ kiểm tra và chuyển qua viện kiểm sát nhân dân, rồi chuyển tiếp qua tòa án. Trên cơ sở nghiên cứu hồ sơ, tòa án sẽ quyết định thay đổi hình thức thi hành án với từng trường hợp.

* Xin hỏi cơ quan triển khai có giải pháp gì để đảm bảo việc xét duyệt công khai, minh bạch, khách quan và loại trừ được việc “xin - cho”?

- Việc xét duyệt sẽ được thực hiện mỗi quý một lần giống như xét giảm án. Trong xét duyệt, dứt khoát phải công khai, minh bạch, khách quan.

* Hiện Bộ luật hình sự 2015 mới lùi thời hạn thực thi, như vậy đề án này khi nào sẽ triển khai. Đặc biệt, sau khi thực hiện đề án tha tù trước thời hạn có điều kiện, việc đặc xá có còn thực hiện tiếp?

- Đây là đề án triển khai một số nội dung của Bộ luật hình sự 2015. Tuy nhiên, do Bộ luật hình sự đang lùi thời hạn thực thi, cho nên chắc phải sang năm 2017 mới thực hiện đề án này.

Riêng về tổ chức đặc xá vẫn tiếp tục làm nhưng số lượng đặc xá không nhiều. Riêng năm nay, khi chưa thực hiện được đề án này, dự kiến cuối năm nay, vào dịp Tết Nguyên đán vẫn tổ chức đặc xá.

* Trong trường hợp phải đưa người thi hành án tại nơi cư trú trở lại chấp hành án phạt tù, thời gian thi hành án sẽ được tính thế nào, thưa ông?

- Đương nhiên quãng thời gian chấp hành án phạt tại nơi cư trú vẫn được tính. Nếu trong thời gian chấp hành án phạt tại nơi cư trú mà tiếp tục vi phạm pháp luật, bị tòa xét xử, có án phạt mới thì sẽ phải cộng thêm thời hạn còn của bản án cũ.

Còn nếu không bị phạt án mới, khi đưa trở lại trại giam chỉ phải thực hiện nốt thời gian chịu án còn lại.

* Có ý kiến băn khoăn về việc thực hiện đề án thì có làm giảm tính nghiêm minh, răn đe của pháp luật?

- Chúng tôi tính rồi, việc tha tù trước thời hạn có điều kiện vẫn có tính răn đe. Nếu anh vi phạm vẫn có thể bị đưa trở ngược lại trại giam. Điểm đáng lưu ý trong đề án này là thể hiện tính ưu việt, nhân văn khi người ta hối lỗi, hối cải.

Chúng tôi rất tin tưởng vào đề án này, bởi đề án có ý nghĩa rất lớn cả về đường lối trong cải cách tư pháp, tính nghiêm minh của pháp luật cũng được đảm bảo, đồng thời tạo điều kiện tốt nhất cho người thi hành án có thêm cơ hội tái hòa nhập sớm hơn.