NSND Kim Cương (thứ tư từ phải sang) đến dự lễ giỗ Tổ sân khấu với các nghệ sĩ Sân khấu kịch Hoàng Thái Thanh sáng 10-9 - Ảnh: GIA TIẾN

1. Những ngày này, đi ngang sân khấu, rạp hát nào cũng thấy không khí chuẩn bị cho giỗ Tổ rộn ràng, nghiêm trang.

Lễ giỗ Tổ không chỉ bó hẹp trong giới nghệ sĩ cải lương, hát bội, mà sau này mở rộng ra gần như ở tất cả các lĩnh vực giải trí, những nơi có tổ chức các hoạt động văn nghệ, từ cải lương, hát bội, kịch nói, ca nhạc đến xiếc, ảo thuật...

Rất nhiều nghệ sĩ tranh thủ sắp xếp công việc, trong 3 ngày giỗ chạy đến từng sân khấu, rạp hát để thắp nhang, khấn Tổ. Có những đoàn phim kẹt lịch quay nơi xa cũng làm bàn thờ dã chiến tại phim trường để anh em có chỗ thành tâm khấn Tổ.

Nhiều nghệ sĩ khi theo nghề cũng là lúc lập bàn thờ Tổ tại nhà và thường họ sẽ cúng Tổ sớm tại gia, để sau đó tranh thủ đến cúng Tổ tại các sân khấu, nơi họ biểu diễn hằng đêm. Với nghệ sĩ, đặc biệt nghệ sĩ ở lĩnh vực sân khấu, sẽ thật bứt rứt khi ngày giỗ Tổ mà chưa được thắp nhang cho Tổ...

2. Ở tuổi ngoài 70, mỗi lần được ai đó khen thần sắc vẫn còn rất tốt, nét ca diễn vẫn còn cuốn hút thì NSND Bạch Tuyết thường cười nhẹ và nói nhỏ: "Nhờ Tổ thương, Tổ đãi hết đó!". Có thể thấy Tổ nghiệp đối với người nghệ sĩ hết sức thiêng liêng.

Ai đã theo nghề này mà đạt được thành công đều thầm vui trong lòng, đó là phúc phần Tổ thương. Khi ra biểu diễn mà không nghiêm túc, lơ là trau dồi, coi thường khán giả thì sẽ bị rầy "coi chừng bị Tổ quở, Tổ phạt!".

NSƯT Trọng Phúc - kép chánh Nhà hát cải lương Trần Hữu Trang - tâm sự: "Thật sự có lẽ không ai biết mặt ông Tổ, nhưng Tổ luôn ở trong tâm của người nghệ sĩ. Cũng như trong nhà mình có ông bà, cha mẹ, nghề nào cũng có bề trên là ông Tổ.

Tổ nghiệp với tôi là nơi để nương tựa, cho tôi niềm tin với nghề, cảm giác cứ như có người "độ" mình khiến mình hát cho hay, làm nghề cho giỏi. Trước bất kỳ đêm hát nào, chúng tôi đều chắp tay lạy Tổ, vái Tổ cho mình biểu diễn suôn sẻ, thăng hoa để phục vụ khán giả".

Đạo diễn - NSND Trần Minh Ngọc cho rằng chuyện về ông Tổ nghề sân khấu cũng chỉ là huyền thoại, chưa có ai chứng minh sự thật rõ ràng.

Có huyền thoại nói ông Tổ là 2 hoàng tử mê xem hát rồi chết tại sân khấu. Cũng có giai thoại nói ông Tổ là người ăn mày nên nghệ sĩ thường kiêng cữ không cho tiền người ăn xin, và còn nhiều câu chuyện khác nữa.

Theo ông, thờ Tổ nghề nằm trong phong tục tập quán của người Việt: tôn trọng người đứng đầu trong nghề. Vì vậy, rất nhiều ngành nghề ở VN đều có thờ ông Tổ riêng. Việc này ở các nước châu Âu cũng có, như trong thần thoại Hi Lạp đều có thờ các vị thần.

"Thờ Tổ, nhớ ơn Tổ là nhớ về nguồn cội, tri ân những bậc tiền nhân. Việc này vừa mang tính tâm linh vừa mang tính đạo lý, đạo nghề. Biết tôn trọng gốc gác con đường nghề sẽ cố gắng sống xứng đáng với người đi trước, sống có đạo đức nghề nghiệp, trong quan hệ giữa người làm nghề với nhau, trong mối quan hệ với khán giả..." - ông Ngọc bày tỏ.

3. Bên cạnh những lễ giỗ Tổ được tổ chức trang trọng, thành tâm thì vẫn còn đâu đó những buổi cúng heo, gà rình rang; tổ chức khoa trương, nhốn nháo làm mất vẻ trang nghiêm trong ngày tri ân Tổ nghiệp.

Nói về điều này, NSƯT Hữu Châu khẳng khái: "Vấn đề nằm ở tấm lòng. Mỗi lần bạn hát có nghĩ rằng hát cho Tổ coi không, đó mới là cái quan trọng trong nghiệp hát mà mình đang thọ nhận. Cúng Tổ là nhớ ơn, là nhìn lại những gì mình đã làm. Tấm lòng dâng lên Tổ vẫn tốt hơn vật phẩm bên ngoài phô trương. Ráng hát hằng đêm cho phải Đạo hát, đó mới chính là món quà dâng lên Tổ!".

Giới sân khấu tưng bừng ngày giỗ tổ

TTO - Các nghệ sĩ TP.HCM tổ chức nhiều chương trình để mừng ngày giỗ tổ sân khấu năm nay, cũng là Ngày sân khấu Việt Nam 10-9 (12-8 âm lịch).