Nhưng nếu tầm gửi sống bằng cái rễ cây khác thì có một số người quen sống bằng cái đầu và suy nghĩ của người khác, cho nên nơi nơi làm ao cá (không hề tính xem sẽ có cá ăn hay không), nơi nơi trồng bạch đàn trên đồi trọc và nhiều phong trào hữu danh vô thực, lấy tiếng hơn là lấy miếng. Kết quả là hàng ngàn “ao cá” thành “ao thu lạnh lẽo nước trong veo” và “sao trên trời, cây lâm nghiệp” đồi trọc mèo vẫn hoàn mèo!

Công lớn của đổi mới là vặt bớt tầm gửi trên cây đời, đưa con người và cuộc sống trở về những giá trị và phương pháp thực tiễn, thực hiện những bài toán kinh tế đúng đắn để “làm ra miếng”.

Nhưng không ngờ tầm gửi là loại cây sống dai. Nếu trước đây nó sinh sôi nảy nở trên cây bao cấp vốn đã xác xơ có vẻ như là thụ động, vô tư, do ngu ngơ ấu trĩ hơn là trục lợi thì hôm nay loại tầm gửi này có vẻ như đã học thành nghề, láu cá, tinh ma hơn. Có lẽ vì cái cây chủ hôm nay cũng không giống cây chủ ốm yếu thời bao cấp, nó nhiều nhựa, nhiều rễ và sum suê hơn.

Hai hoạt động kinh tế và văn hóa khó tách bạch nhưng cần phải tách bạch cho rõ ràng. Vậy mà cho đến hôm nay, sau hơn 20 năm đổi mới, vẫn còn không ít chuyện nhập nhằng. Chúng ta vẫn còn không ít công trình được hoàn thành hoặc buộc phải hoàn thành vào ngày nào đó, tháng nào đó để kỷ niệm lễ trọng nào đó, vô tình (hoặc cố tình) tạo khe hở cho ý đồ tham nhũng. Tượng đài Điện Biên Phủ là một ví dụ khá điển hình.

Chúng ta thật lòng sống với niềm tự hào có 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội. Toàn thế giới chỉ có 28 thủ đô ngàn năm tuổi. Lễ kỷ niệm làm hoành tráng, sâu rộng trong toàn quốc là một “công trình văn hóa” rất cần thiết để đánh thức lòng tự hào dân tộc và củng cố thêm sự chú ý của công luận thế giới đối với một Hà Nội, với một VN đang hội nhập phát triển. Chủ trương đúng đắn này đã có cách đây 10 năm! Vậy mà không hiểu tại sao cho đến năm cuối cùng mới thấy nở rộ bao công trình “đẩy nhanh tốc độ” để kịp ngày kỷ niệm? Liệu “đẩy nhanh” có đi đôi với chất lượng tốt? Nhanh, nhiều, tốt, rẻ là một khẩu hiệu duy ý chí đã cho không ít quả đắng một thời. Phải chăng đó là một kiểu tầm gửi tinh vi?

Hội chứng tầm gửi, ăn theo kỷ niệm đẻ ra không ít chuyện bi hài. Đó là chai rượu 4.000 lít dâng vua Hùng đánh quả một cú quảng cáo giá hời, được cả tiếng lẫn miếng. Đó là những bao thuốc lá “sản phẩm kỷ niệm ngàn năm Thăng Long” mà có bạn đọc đã nhìn thấy và phản ánh trên Tuổi Trẻ. Đó là chai bia Halida Thăng Long, là Thăng Long tửu, là 1.000 cái áo dài lơ-muya. Là 1.000 cuarơ xe đạp xuyên Việt (may là Bộ VH-TT&DL đã bãi bỏ kịp thời). Là hàng loạt công trình to nhỏ chẳng dính dáng gì đến Lý Thái Tổ hay Thăng Long, những công trình bình thường tình cờ được hoàn công vào dịp này hay gần dịp này cũng vội vàng gắn một cái mác ngàn năm! Đó là 1.000 bài thơ viết trên 1.000m lụa quý Mã Châu, không biết ai chọn thơ, thơ của ai và rõ ràng là văn chương khẩu chứng vô bằng, viết lên lụa chỉ tổ làm các nhà thơ đánh nhau chí chết!

Thật ra, ban chỉ đạo kỷ niệm ngàn năm Thăng Long cũng có những sáng kiến hay như bức trướng thư pháp viết 1.000 chữ “long” hay đúc 100 trống đồng ở Thanh Hóa bằng phương pháp cổ truyền và còn nhiều sáng kiến hay khác. 10 năm và với số tiền hàng ngàn tỉ đồng bỏ ra đã có thể cải tạo sông Tô Lịch trở lại xanh trong, chấm dứt một dòng sông đen chảy giữa lòng thành phố, con sông có lẽ ngày xưa ngự thuyền của Lý Thái Tổ từng đi qua để đến Thăng Long! Chỉ chừng ấy thôi đủ lay động lòng người và đó là một trong những cách kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội thật sự ý nghĩa.