Phóng to

Nghệ nhân Trương Ân (giữa) hướng dẫn khán giả Phần Lan cách diễn tấu đinh tạc tà - một loại nhạc cụ truyền thống của người Ê Đê. Nhạc cụ này thổ (dộng) xuống đất phát ra âm thanh - Ảnh: đoàn VN cung cấp

Festival âm nhạc dân gian quốc tế được tổ chức tại Phần Lan từ ngày 29-6 đến 6-7-2011 đã thu hút gần 300 nghệ sĩ, nghệ nhân biểu diễn và chế tác nhạc cụ dân tộc của chín quốc gia tham dự.

NSƯT Vũ Lân, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, Hội Văn hóa - nghệ thuật tỉnh Ðắk Lắk, vừa trở về từ festival cho biết: “Trong các chương trình biểu diễn tại thành phố Kuhmo và Kajanin, Phần Lan, đoàn nghệ nhân VN bao giờ cũng được bạn bè quốc tế quan tâm, đón nhận một cách nồng nhiệt. Cứ sau mỗi tiết mục biểu diễn, chúng tôi không những được tán thưởng bằng những tràng pháo tay kéo dài, cái nhìn ngưỡng mộ... mà họ còn tìm cách tiếp xúc với các nghệ nhân để tìm hiểu về các loại nhạc cụ truyền thống của các tộc người bản địa Tây nguyên.

Ðiều đó thật hạnh phúc, bởi một phần vốn văn hóa Tây nguyên đã được mọi người biết đến và cơ hội giới thiệu, quảng bá cho nền văn hóa ấy đã bắt đầu rộng mở, có sức lan tỏa trong giới nghiên cứu, thưởng lãm âm nhạc dân gian quốc tế”.

* Ðược biết, trên trang nhất của báo Kuhmolainen ở Phần Lan đã đăng bài, ảnh giới thiệu và cảm nhận về sự độc đáo của âm nhạc dân gian VN. Ông có thể nói thêm về bài báo này?<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

- Bài báo có nhan đề “Không dám nhìn vào mắt người nghệ sĩ” của tác giả Uylenski. Tôi nhờ nghệ sĩ nổi tiếng của Phần Lan là chị Kristina Ilmonea dịch sang tiếng Việt, và biết được họ mê mẩn và đánh giá âm nhạc dân gian VN qua cung cách biểu diễn của người nghệ sĩ như có “phép thôi miên” vậy! Bài báo có đoạn viết: “Khi xem các nghệ sĩ VN biểu diễn, không ai dám nhìn vào đôi mắt họ. Bởi trong đó hiện ra sự sôi động, lôi cuốn đến khó cưỡng lại được... khiến người ta như muốn nhào lên để hòa cùng với bàn tay và bước chân ma mị của họ”.

* Chương trình biểu diễn của các nghệ nhân tại festival này cụ thể là gì, thưa ông?

- Phần biểu diễn gồm các chương trình: hòa tấu ky pá và đing pơng, diễn tấu h’nung ngba, đing năm, sáo lút, đinh puốt, đinh tạc tà; tưng gơ và độc tấu sáo vỗ có đệm đing pá và trống của tôi, Ma Kim và Trương Ân làm say mê người xem ở hai thành phố Kuhmo và Kajanin của Phần Lan.

Họ say mê vì nhận ra sự độc đáo ở chỗ: cũng là các nhạc cụ thuộc bộ hơi nhưng biện pháp kích âm không chỉ là thổi mà còn sử dụng các thao tác diễn xướng như vỗ, gõ, dỗ, dọng... tạo nên những thang âm phong phú, đa dạng hơn. Ðặc biệt là tiết mục độc tấu sáo vỗ có đệm đinh pá và trống của ba nghệ nhân Ðắk Lắk (ảnh được chọn đăng trên trang nhất báo Kuhmolainen như đã nói) là sự hòa quyện nhuần nhuyễn đến tuyệt vời cho biện pháp kích âm rất lạ, rất độc đáo trong việc chế tác và biểu diễn các nhạc cụ dân tộc thuộc bộ hơi của VN.

* Nghệ sĩ có lưu tâm gì đến việc bảo tồn và phát huy vốn văn hóa truyền thống của Phần Lan?

- Thật tuyệt vời! Qua tìm hiểu tôi xin đưa ra một vài dẫn chứng cụ thể: với cây đàn Kantele... họ đưa vào chương trình dạy từ bậc tiểu học cho đến sinh viên chuyên ngành âm nhạc. Và cứ mỗi bậc học thì được đào tạo kỹ năng diễn tấu từng loại khác nhau, từ Kantele năm dây cho đến 36 dây.

Còn sử thi Kalevala được đưa vào sách giáo khoa dạy cho học sinh, sinh viên... tùy theo nhận thức, cảm thụ của từng cấp học. Hằng năm, họ đều xuất bản một số lượng sách khá lớn về sử thi Kalevala để phục vụ nhiều đối tượng khác nhau trong xã hội.

Trong chuyến đi này, tôi cũng được nghe một câu chuyện rất thú vị, rất đáng để học hỏi về việc xây dựng thiết chế văn hóa theo hướng xã hội hóa toàn dân. Chuyện là cách đây vài năm chính quyền thành phố Kuhmo - nơi diễn ra Festival âm nhạc dân gian quốc tế lần này, xây dựng trung tâm văn hóa để phục vụ nhu cầu vui chơi, giải trí cho người dân.

Trong quá trình xây dựng thì thiếu vốn, họ liền đưa ra giải pháp là bán ghế ngồi trong nhà hát (có gắn biển họ tên, chức danh và thời hạn sở hữu 10 năm) cho những ai có điều kiện kinh tế khá giả. Thế là không những đủ vốn để xây dựng trung tâm văn hóa mà còn thừa ra để đầu tư cho việc khác. Tôi nghĩ đó là dẫn chứng sinh động nhất trong chủ trương, chính sách xã hội hóa các thiết chế, hoạt động văn hóa của Phần Lan mà chúng ta cần nghiên cứu, áp dụng.

ĐÌNH ĐỐI thực hiện

Phóng to NSƯT Vũ Lân với tờ báo Kuhmolainen đăng bài và ảnh các nghệ nhân biểu diễn nhạc cụ dân tộc trang trọng trên trang nhất - Ảnh: Đình Đối Đoàn nghệ thuật Việt Nam tham dự festival âm nhạc dân gian quốc tế tại Phần Lan có sáu người, ngoài ba nghệ nhân của Đắk Lắk gồm Vũ Lân, Trương Ân và Ma Kim còn có nghệ nhân hát kể sử thi Đẻ đất, đẻ nước Bùi Văn Lự (dân tộc Mường, tỉnh Hòa Bình) và hai cán bộ ở Viện Văn hóa VN. Chương trình của đoàn gồm hai phần: diễn tấu âm nhạc và chế tác, giới thiệu nhạc cụ dân tộc của người Ê Đê, M’Nông gồm các loại kèn ky pá, đinh năm, đinh tạc tà, ky puốt, đinh tút, sáo vỗ (dân tộc Ê Đê) và mung ki, nung pá, tưng gơ (M’Nông). Ngoài ra, đoàn còn tham gia hội thảo chuyên đề về âm nhạc dân gian và sử thi. Thạc sĩ Vũ Hoàng Hiếu (Viện Văn hóa) trình bày tại hội thảo này tham luận “Môi trường diễn xướng sử thi trong đời sống đương đại”, còn NSƯT Vũ Lân giới thiệu và minh họa “Các nhạc cụ thổi của dân tộc Ê Đê, M’Nông”.