Phóng to

Nhạc sĩ Phạm Tuyên - Ảnh: Thành Đạt

TT - Sáng 30-5 tại Cung Thiếu nhi Hà Nội, hai tập sách Nhạc sĩ Phạm Tuyên và Cánh én tuổi thơ - tuyển tập 200 ca khúc (NXB Kim Đồng) đã ra mắt bạn đọc. Ngoài ra một đêm nhạc Phạm Tuyên dành riêng cho thiếu nhi cũng sẽ diễn ra tại Nha Trang đúng ngày 1-6.

Nghe đọc nội dung toàn bài:

78 tuổi, đằng sau con số khổng lồ những bài hát trẻ thơ trong trẻo là một chặng đường gian nan của chính người nhạc sĩ. Nhà thơ Trần Đăng Khoa còn "tóm tắt" cuộc đời ông bằng hai câu thơ của Phạm Tiến Duật: Hoa cúc đắng quên lòng mình đang đắng/Trổ hoa vàng dọc suối để ong bay...

Cuộc trò chuyện ông dành cho Tuổi Trẻ cũng xoay quanh những chuyện đời chuyện nhạc như thế.

Cái nôi gia đình

* Nhạc sĩ Thụy Kha tiết lộ: "Chào đời thật khác lạ, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã lọt lòng mẹ (12-1-1930) trong một cái bọc". Có vẻ như đó không phải là sự ngẫu nhiên mà như một "điềm báo" về một tài năng. Thưa nhạc sĩ, ông có tin vào những điều mang tính tâm linh?

Với hơn 600 ca khúc, nhạc sĩ Phạm Tuyên viết nhanh, viết khoẻ, tung hoành và thành công ở nhiều đề tài, đặc biệt là những ca khúc chính trị (vốn rất khó viết, khó hay). Có thể tìm thấy trong âm nhạc của ông từng bước đi của cách mạng từ chống Pháp (Vào lục quân) đến chống Mỹ (Yêu biết mấy những con đường, Chiếc gậy Trường Sơn, Như có Bác trong ngày vui đại thắng...). Từ những nhạc phẩm vinh danh bao anh hùng, liệt sĩ đến những bài ca bình dị dạt dào ngợi ca người thợ, người công nhân. Ca khúc về những vùng miền (Hà Nội, Sài Gòn, Quảng Ninh, Hải Phòng, Quảng Bình, Huế...). Mảng âm nhạc thiếu nhi chiếm một phần quan trọng trong sự nghiệp của ông với hàng loạt bài hát mà trẻ em nhiều thế hệ đều thuộc: Cánh én tuổi thơ, Chiếc đèn ông sao, Trăng ơi từ đâu đến, Cô và mẹ, Cả tuần đều ngoan, Trường của cháu là trường mầm non, Đêm pháo hoa...

- Trong hồi ký của bà chị cả tôi gửi cho các cháu có nhắc tới niềm vui của mẹ tôi khi sinh tôi trong một cái bọc. Các cụ cho rằng đứa trẻ được sinh trong bọc sẽ thông minh! Còn tôi thì chưa hề nghĩ đó là một ưu thế gì. Chỉ biết mình đã là niềm vui của cả nhà vì tính hiếu động. Chuyện tâm linh là chuyện của người lớn, hồi nhỏ tôi cũng chẳng cho đó là quá đặc biệt.

* Là con thứ chín của nhà văn Phạm Quỳnh - chủ bút báo Nam Phong có tiếng (những năm 1930-1940), dường như ông đã thừa hưởng gen văn nghệ từ cha mình?

- Suy cho đúng thì phải nói tới môi trường văn hóa của gia đình - mà bao giờ người cha cũng là trụ cột. Cha tôi là một nhà văn hóa nên lối ứng xử trong gia đình rất mực thước. Cụ ham đọc sách và có lẽ không vị thượng thư nào trong triều đình Huế lại có một phòng làm việc ở nhà mà bốn bức tường đều là những tủ sách cao ngất trần. Cha tôi không chỉ yêu văn chương mà rất thích thưởng thức ca nhạc cổ truyền như ca trù, ca Huế, đồng dao. Nhưng cụ không bao giờ can thiệp vào sở thích của các con. Ngược lại, cụ thường khuyến khích chúng tôi nên tìm đến với các loại hình nghệ thuật đương thời, bên cạnh việc học văn chương... Hồi bé tôi hay tranh thủ vào phòng sách đọc đủ các thể loại, kể cả những cuốn mà mình chưa hiểu được sâu sắc.

* Được biết nhạc sĩ đã sống một tuổi thơ êm đềm tại Huế, trong biệt thự Hoa Đường ngập tràn những thanh âm của cổ nhạc, của tiếng đàn accordéon... Môi trường ấy hẳn đã tạo dựng một ảnh hưởng tốt lên tâm hồn yêu nhạc và làm nhạc?

- Hồi bé tôi là đứa trẻ rất nghịch ngợm, cái gì cũng muốn thử làm - tôi thích vẽ, thích nhạc, lại thích cả làm phim nữa, bằng cách vẽ trên giấy bóng, chiếu lên "màn hình" rồi tự bịa ra nhạc nền, tự thuyết minh cho cả nhà xem. Hồi học ở Trường Khải Định (Trường Quốc học Huế sau này), tôi vừa chơi đàn ghita, đàn accordéon. Hồi đó tôi rất thích vẽ. Sau này trong kháng chiến không có bút màu nên xoay sang làm nhạc là chính.

Nhạc sĩ của mọi bé thơ

Phóng to

Nhạc sĩ Phạm Tuyên là người bạn gần gũi của trẻ thơ - Ảnh: Thành Đạt

* Là nhạc sĩ của rất nhiều bài hát thiếu nhi nổi tiếng, với ông có sự "phân biệt đối xử" nào giữa ca khúc người lớn và ca khúc thiếu nhi khi đầu tư sáng tác?

- Tôi quan niệm rằng về phương diện nghệ thuật thì nhạc cho người lớn và nhạc cho trẻ em đều bình đẳng. Hay thì người ta nhớ, dở người ta sẽ quên ngay. Nhạc cho thiếu nhi mà hay thì người lớn cũng thích. Một số bài cho thiếu nhi tôi viết đã được các nghệ sĩ yêu thích, thậm chí lấy làm tiết mục biểu diễn. Như bài Chú voi con ở bản Đôn - NSND Trần Hiếu rất thích hát, NSND Lê Dung thì hát Cánh én tuổi thơ. NSND Thanh Hoa thì hát Bà còng đi chợ... Riêng bài Chú voi con ở bản Đôn lại được Đài PTTH Đắc Lắc lấy làm nhạc hiệu cho toàn đài.

* Phải có một tình yêu dạt dào và một tâm hồn sáng trong, nhuốm màu sắc "trẻ thơ” mới viết nên những giai điệu vừa mượt mà, trìu mến, vừa khỏe khoắn vui nhộn nhường ấy?

- Danh họa Picasso có nói: "Phải mất nhiều thời gian để trở thành trẻ thơ”. Tôi nghiệm thấy đó cũng là suy nghĩ của mình. Càng lớn tuổi càng muốn tiến đến những tình cảm thật trong sáng, vô tư và hồn nhiên của tuổi thơ. Muốn vậy chỉ có một cách là thâm nhập vào đời sống của các em nhỏ ngày hôm nay với một niềm trân trọng thật sự thì mới viết tốt được. Trẻ em ngày nay phát triển có "gia tốc". Không thể chỉ suy từ tuổi thơ của mình ra để viết mà phải nhập vào cuộc sống hiện đại. Có như vậy, ca khúc mới sống đời sống của trẻ thơ và được các em chấp nhận.

- Tôi đã trải qua những thời kỳ mà "chủ nghĩa lý lịch" tác động mạnh tới hoàn cảnh của mình. Vì là một thanh niên đang háo hức tìm cho mình lý tưởng sống, tôi đã tìm đến Đảng. Tôi mong muốn từ những ca khúc - cũng là tiếng lòng tác giả - mọi người sẽ hiểu thêm về sự nỗ lực của tôi. Năm 1959, tôi viết bài Đảng đã cho tôi sáng mắt sáng lòng, năm 1961 là bài Đảng cho ta cả một mùa xuân. Cả hai bài đều đã sống với thời gian và tôi cũng giãi bày được nỗi lòng mình.