Chiều 7-10 (giờ Việt Nam), Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố trao giải Nobel Vật lý năm 2025 cho các nhà khoa học John Clarke, Michel H. Devoret và John M. Martinis "vì khám phá ra hiệu ứng đường hầm cơ học lượng tử vĩ mô và lượng tử hóa năng lượng trong mạch điện".

"Thật tuyệt vời khi có thể tôn vinh cách mà cơ học lượng tử đã tồn tại hàng thế kỷ liên tục mang đến những bất ngờ mới. Nó cũng vô cùng hữu ích, bởi cơ học lượng tử là nền tảng của mọi công nghệ số", ông Olle Eriksson, Chủ tịch Ủy ban Nobel Vật lý, nhận định.

Giải Nobel Vật lý năm nay đã mang đến cơ hội phát triển thế hệ công nghệ lượng tử tiếp theo, bao gồm mật mã lượng tử, máy tính lượng tử và cảm biến lượng tử, ủy ban trao giải cho biết.

Cơ học lượng tử mô tả các hiện tượng liên quan đến một hạt, trong đó một hạt có thể xuyên thẳng qua một rào cản, sử dụng một quá trình gọi là đường hầm. Trong vật lý lượng tử, những hiện tượng này được gọi là vi mô. 

Điều này trái ngược với các hiện tượng vĩ mô, bao gồm một số lượng lớn các hạt. Chẳng hạn như một quả bóng, tạo ra từ một lượng phân tử lớn và không có hiệu ứng cơ học lượng tử, khi bị ném vào tường sẽ bật lại.

Giải Nobel Vật lý năm nay công nhận các thí nghiệm chứng minh hiệu ứng đường hầm lượng tử có thể được quan sát ở quy mô vĩ mô, liên quan đến nhiều hạt.

Theo ủy ban trao giải, những người đoạt giải Nobel Vật lý năm 2025 đã thực hiện một loạt thí nghiệm để chứng minh rằng những đặc tính kỳ lạ của thế giới lượng tử có thể được cụ thể hóa trong một hệ thống đủ lớn để cầm trên tay. 

Hệ thống điện siêu dẫn của họ có thể chuyển từ trạng thái này sang trạng thái khác, như thể nó đi thẳng qua một bức tường. 

Năm ngoái, giải Nobel Vật lý được trao cho giáo sư John J. Hopfield và Geoffrey E. Hinton, 'vì những khám phá và phát minh nền tảng cho phép máy học với mạng nơ ron nhân tạo'.

Giải Nobel đã được công bố hằng năm kể từ năm 1901, để vinh danh những cá nhân đạt thành tựu trong các lĩnh vực vật lý, hóa học, y sinh, văn học và hòa bình. Việc nhiều nhà khoa học làm việc trong các lĩnh vực liên quan - thay vì chỉ một cá nhân - cùng được trao giải là điều bình thường.

Giải Nobel Vật lý là một trong năm giải thuộc Giải Nobel được trao theo di chúc của nhà phát minh Alfred Nobel (qua đời năm 1896). Giải thưởng danh giá này đi kèm với huy chương vàng và số tiền thưởng 11 triện krona Thụy Điển (hơn 1 triệu USD).

Theo Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, 118 giải Nobel Vật lý đã được trao kể từ năm 1901. Người trẻ nhất nhận được giải thưởng danh giá này khi mới 25 tuổi là nhà khoa học người Úc William Lawrence Bragg (1915). Người cao tuổi nhất - 96 tuổi - được vinh danh ở giải thưởng này là nhà khoa học người Mỹ Arthur Ashkin (2018).

Những thành tựu vật lý đã tạo ra sự thay đổi lớn và được trao giải Nobel có thể được kể đến như: Giải Nobel Vật lý đầu tiên năm 1901 được trao cho Wilhelm Röntgen vì khám phá của ông về X-ray, hiện vẫn được sử dụng để chẩn đoán gãy xương và nhiều mục đích khác. 

Thiết bị điện tích kép do các nhà khoa học Willard Boyle và George Smith phát minh được trao giải năm 2009 tạo ra bước đột phá cho công nghệ máy ảnh kỹ thuật số...

Nobel Vật lý 2024 tôn vinh những người đặt nền móng cho trí tuệ nhân tạo

Giải Nobel Vật lý 2024 được trao cho giáo sư John J. Hopfield và Geoffrey E. Hinton, 'vì những khám phá và phát minh nền tảng cho phép máy học với mạng nơ ron nhân tạo'.