Phóng to

Cơn bão số 7 (Damrey) tàn phá tan hoang khu du lịch Đồ Sơn, TP Hải Phòng - Ảnh: Trọng Phú

TT - Bão số 7 vừa đổ bộ vào VN có sức gió mạnh cấp 12 được xem là cơn bão lớn nhất trong vòng mười năm trở lại đây. Tuy nhiên, cấp 12 vẫn chưa phải là sức gió mạnh nhất và còn nhiều điều thú vị khác mà không phải ai cũng biết...

Khi nào bão xuất hiện?

Các nhà khoa học đúc kết qui luật cho thấy bão chỉ hình thành trên những vùng biển nhiệt đới và trong dải hội tụ nhiệt đới. Trên những vùng biển nhiệt đới, bão chỉ hình thành khi nước biển trên bề mặt có nhiệt độ từ 26-280C trở lên. Sau khi hình thành, bão di chuyển và tiếp tục được biển tiếp năng lượng để mạnh dần lên.

Theo GS - TS Lê Đình Quang, nguyên giám đốc Trung tâm Nghiên cứu khí tượng nhiệt đới và bão (Viện Khí tượng thủy văn), có bốn giai đoạn chính trong “cuộc đời” một cơn bão gồm giai đoạn hình thành, giai đoạn trẻ, giai đoạn trưởng thành và giai đoạn suy yếu. Bão có thể đổ bộ lên đất liền ở bất kỳ giai đoạn nào, nhưng nguy hiểm nhất là giai đoạn trẻ và giai đoạn trưởng thành vì nếu đổ bộ ở hai giai đoạn này, gió sẽ mạnh và mưa rất lớn. Ông Quang cho biết thời gian qua liên tiếp các cơn bão đổ bộ vào VN là do trong suốt một thời gian dài nhiệt độ nước biển trên bề mặt Thái Bình Dương luôn cao trên 300C.

Theo qui định, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn trung ương sẽ phát tin bão xa khi tâm bão vượt qua kinh tuyến 120 độ kinh đông vào biển Đông, tức là cách điểm gần nhất thuộc bờ biển đất liền nước ta trên 1.000km hoặc khi vị trí tâm bão cách điểm gần nhất thuộc bờ biển đất liền nước ta 500-1.000km nhưng chưa có khả năng di chuyển về phía đất liền.

Tin bão gần là khi vị trí tâm bão cách điểm gần nhất bờ biển VN 500-1.000km và có hướng di chuyển về phía đất liền hoặc khi tâm bão cách bờ biển 300-500km nhưng chưa có khả năng di chuyển về đất liền. Tin bão khẩn cấp sẽ được phát khi tâm bão cách bờ biển 300-500km và có khả năng di chuyển về đất liền trong 1-2 ngày tiếp theo hoặc khi vị trí tâm bão cách bờ biển dưới 300km.

Theo thống kê, trên thế giới có khoảng 80 cơn bão mỗi năm. Bão được hình thành ở sáu ổ bão gồm vịnh Bengal và biển Ả Rập; tây bắc Thái Bình Dương; đông bắc Thái Bình Dương; tây bắc Đại Tây Dương; tây nam Ấn Độ Dương và vùng biển bắc Úc. Trong đó tây bắc Thái Bình Dương là ổ có nhiều bão nhất (30 cơn/năm, chiếm 38% số bão trên toàn cầu), còn vịnh Bengal và biển Ả Rập có ít bão nhất (6 cơn/năm). VN nằm ở khu vực chịu ảnh hưởng của bão tây bắc Thái Bình Dương do khu vực biển Đông là một bộ phận của ổ bão này.

Bão mạnh đến cấp 17

Trên thế giới hiện phổ biến hai thang phân cấp bão (phân theo tốc độ gió) là thang Beaufort và thang Saffir - Simpson. Thang Beaufort do sĩ quan hải quân người Anh là Sir Francis Beaufort thiết kế từ năm 1805. Thang này gồm 17 cấp gió khác nhau tương ứng với 17 cấp độ của bão. Hiện VN đang sử dụng thang này, nhưng do các cơn bão tác động đến VN chỉ có sức gió mạnh nhất đạt đến cấp 12 nên nhiều người lầm tưởng cấp 12 là cấp độ mạnh nhất của bão.

Trong khi đó, thang Saffir-Simpson được hai kỹ sư Herbert Saffir và Bob Simpson ở Trung tâm Dự báo bão quốc gia Hoa Kỳ thiết kế từ năm 1969. Thang này có năm cấp độ gồm cấp 1 (vận tốc gió từ 119-153km/g), cấp 2 (154-177km/g), cấp 3 (178-209km/g), cấp 4 (210-249km/g), cấp 5 (từ 250km/g trở lên). Cơn bão Rita tàn phá bang Lousiana của nước Mỹ mới đây là cơn bão cấp 5 theo thang Saffir-Simpson, mạnh tương đương với bão cấp 17 trong thang Beaufort, tức là mạnh hơn bão số 7 đổ bộ vào VN năm cấp.

GS - TS Lê Đình Quang cho biết nếu bão cấp 12 như cơn bão số 7 vừa qua có tốc độ gió khoảng 118-133km/g thì bão cấp 17 có tốc độ gió đạt tới 202-220km/g. Ông Quang giải thích sở dĩ VN không có cấp bão mạnh trên cấp 12 bởi những cơn bão xuất hiện từ tây bắc Thái Bình Dương vào VN có đời sống ít nhất là bảy ngày, nhiều nhất kéo dài nửa tháng nên khi vào đến biển Đông và đổ bộ lên đất liền VN thì bão đã “mệt”, rơi vào thời kỳ suy yếu nên rất hiếm khi bão ở tây bắc Thái Bình Dương vào đến VN vẫn còn sức gió mạnh trên cấp 12.

Ngoài ra, một nguyên nhân khác khiến bão vào đến VN không còn mạnh bởi khi qua Philippines bão đã bị cản trở làm giảm sức mạnh. Quần đảo Philippines được xem là tấm lá chắn tự nhiên ngăn VN với ổ bão lớn nhất thế giới là tây bắc Thái Bình Dương. Tiếp nữa, do nhiệt độ ở biển Đông không lớn nên không đủ năng lượng cung cấp cho bão trên đường di chuyển. Đối với bão hình thành trên biển Đông, khi đổ bộ vào VN cũng không thể mạnh được vì lúc đó bão mới chỉ ở thời kỳ đang hình thành.

Tại sao không gọi tên mà gọi số?

Theo cách gọi của VN, nếu những cơn gió có sức phá hoại tới cấp 6 thì được gọi là áp thấp nhiệt đới, còn những cơn gió có sức phá hoại từ cấp 7 trở lên được gọi là bão. Tại một số nước, sức phá hoại của gió cũng được chia thành nhiều loại khác nhau để gọi tên như cyclone, hurricane, tornado. Theo đó, cyclone là gió lốc có vận tốc 16-97km/g, hurricane là cuồng phong có vận tốc 120-320km/g và tornado được coi là bão táp với vận tốc đạt 400km/g.

Mặc dù vậy, mỗi khi một cơn bão xuất hiện, các tổ chức khí tượng sẽ đặt cho chúng một tên. Đối với ổ bão tây bắc Thái Bình Dương (nơi có bão đổ bộ vào VN), tên bão được Trung tâm Khí tượng hải quân Mỹ (đặt tại đảo Guam) chuẩn bị. Các tên bão trước đây thường được đặt theo tên của các nữ thần hoặc tên của những phụ nữ xinh đẹp phương Tây do các thủy thủ sống lâu ngày trên biển thường xuyên mơ đến (!). Về sau, tên bão được đa dạng hóa hơn với tên của người, động vật, thực vật.

Từ năm 2000, mỗi quốc gia trong số 14 quốc gia thành viên của Tổ chức Khí tượng thế giới (trong đó có VN) thuộc khu vực tây bắc Thái Bình Dương góp 10 tên để đặt cho các cơn bão xuất hiện trong khu vực. VN đóng góp 10 tên gồm tên các địa danh nổi tiếng, tên các loài động vật quí hiếm và tên các loài hoa là Halong, Bavi, Vamco, Songda, Conson, Sơnca, Saola, Saomai, Lekima, Trami.

Tuy nhiên, khi những cơn bão bắt đầu vào vùng biển VN, chúng không được gọi theo tên quốc tế nữa mà được gọi theo tên riêng của VN bằng cách đánh số thứ tự của cơn bão xuất hiện trong năm. Ông Quang cho rằng cách đặt tên bão theo số thứ tự mang tính phổ thông hơn, giúp người dân dễ nhớ hơn so với việc gọi theo tên quốc tế.

Phóng to

(Nguồn: Bão và phòng chống bão - Nhà xuất bản Khoa Học & Kỹ Thuật)