Phóng to

Nhạc sĩ Hoàng Giác và ca sĩ Ánh Tuyết với ca khúc Quê hương trong chương trình Ký ức thời gian năm 2005 - Ảnh: Nguyễn Thế Thục

Một bản tình ca đẹp nhưng đượm buồn với giai điệu quyến luyến cùng những lời ca u hoài da diết, Ai qua miền quê binh khói, nhắn giúp rằng nơi xa xôi..., đặc biệt ở đoạn Luyến tình quê, luyến tình quê, hẹn sẽ trở về cùng nỗi niềm ước mong hết sức bình dị trong phần điệp khúc Về quê xưa để sống êm đềm giấc mơ, về quê xưa tìm bóng những ngày đã qua... đã gợi mở sự cảm nhận và ghi dấu trong tâm hồn non trẻ của tôi sự rung cảm sâu sắc.

Không biết ông có nhớ không cái ngày tháng đó của năm 1987. Tôi ra Hà Nội biểu diễn, được một người quen đưa đến gặp nhạc sĩ Hoàng Giác tại nhà ông ở phố Hàng Bạc, dù chưa hề biết tôi nhưng ông thật nhiệt tình niềm nở đón mời. Tôi giới thiệu mình và khoe thành tích nhờ bài Quê hương của ông mà tôi đoạt giải năm 12 tuổi. Ông đã thật vui với nụ cười hiền, mang lại cho cô ca sĩ trẻ là tôi lúc ấy một cảm giác an lành và như đã thân quen từ lâu.

Kể từ đó cứ mỗi lần có dịp ra Hà Nội là tôi tranh thủ thời gian đến thăm ông. Rồi cũng chính thời gian đã giúp tôi thêm hiểu vì sao những Tung cánh chim tìm về tổ ấm, nơi sống bao ngày giờ đằm thắm... (Ngày về), rồi Trên đường thầm xa, tôi nhắn cô em đôi lời, dù hoa quên bướm, nhưng lòng ta khắc ghi... (Mơ hoa), và Nửa chừng xuân cung đàn lỡ. Ai nhắn người nơi xa ngàn. Tơ vương nghìn năm nát tan... (Lỡ cung đàn) hay Bóng ngày qua, hay Hương lúa đồng quê, và cả những ca khúc ông cùng viết với người bạn thân là nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ lại có sức lay động lòng người lâu bền đến vậy.

Hoàng Giác à? Không biết!

Nhạc sĩ Hoàng Giác nay đã gần tuổi 90, âm nhạc vẫn giúp ông có được sự khỏe khoắn và minh mẫn. Căn nhà số 124 Hàng Bạc nằm khuất sau con hẻm nhỏ xíu xiu, sau những cửa tiệm buôn bán, phía dưới có tấm biển màu xanh với dòng chữ đẹp nắn nót “Hoàng Giác - dạy guitar”, lớp học mà hôm xưa tôi đến chơi nay chỉ còn trong ký ức. Ông đã chuyển về địa chỉ 115 A8 Đầm Trấu, một khu đô thị mới được xây dựng hơn chục năm nay.

Đến thăm ông, tôi phải đi vòng vèo hỏi đường suốt, ngạc nhiên ở chỗ hỏi cả khu mà chẳng có người biết Hoàng Giác là ai... Không biết ở đâu cả, người đàn ông ngồi trong nhà vọng ra bảo tôi qua công an phường bên cạnh mà hỏi. A! Mình ngu thiệt... Tôi bước vào hỏi anh công an ngồi cạnh cửa, anh bảo tôi vòng phía sau hỏi anh công an quản lý khu vực chắc chắn sẽ rõ. Tôi vui trong bụng nghĩ lần này mình sẽ biết thôi, liền vòng ra sau gặp anh công an khu vực nhưng... ôi trời, buồn và thất vọng quá, anh công an trẻ tỏ vẻ ngạc nhiên và hình như đang tâm trạng không vui, khi nghe tôi hỏi tìm nhà nhạc sĩ Hoàng Giác anh đáp gọn “không biết”. Trời, quản lý khu vực chi lạ rứa?!...

Quay ra đường tôi cất giọng hát Tung cánh chim tìm về tổ ấm, anh chàng xe ôm ngay trước trụ sở phường trố mắt nhìn tôi: “Ngày về - nhạc tiền chiến đúng không chị? Bọn em hát karaoke suốt...”. Thế mới biết tên tuổi của những người nhạc sĩ thế hệ trước thường chỉ ẩn mình sau các tác phẩm thật sự đi vào lòng người của họ... Thêm mấy bước tôi vòng ra con ngõ sau lưng công an phường, mắt đảo lia dò tìm, đây rồi, tấm bảng “nhạc sĩ Hoàng Giác” rất dễ nhìn gắn ngay trước nhà.

Phóng to

Nhạc sĩ Hoàng Giác và người vợ đã cùng ông chia ngọt sẻ bùi hơn 60 năm - Ảnh: Trần Lê Chiến

Nghệ nhân tài hoa của âm nhạc

Không biết từ đâu tôi lại nghĩ ông như một trong những nghệ nhân tài hoa của nền âm nhạc Việt Nam, tuy ông viết không nhiều nhưng mỗi tác phẩm ra đời hầu hết đều trở thành những ca khúc bất tử in đậm dấu ấn trong lòng người mộ điệu. Đặc biệt trong đa số bài hát của ông luôn có vài câu thơ để ngâm sa mạc dẫn chuyện vào ca khúc như Ngày đi trăm nỗi hẹn hò. Ngày về vắng bóng con đò bến xưa (bài Ngày về) hay Quê ai khói lửa ngập trời. Con tim se sắt trông vời quê tôi, lụy nhỏ tơi bời (bài Quê hương) và đến khi hình thành giai điệu cũng như ca từ ông đều để người thân, bạn bè nghe đi nghe lại nhiều lần rồi mới hoàn thiện tác phẩm. Sự chỉn chu và nghiêm túc đó xuất phát từ quan điểm của chính bản thân ông rằng “sáng tạo nghệ thuật là bởi sự rung cảm thật sự của trái tim mình, âm nhạc không có chỗ cho những cảm xúc giả tạo”.

Bởi thế khi không còn cảm hứng ông đã thôi sáng tác, ông chuyên tâm biểu diễn và giảng dạy tây ban cầm, mang âm nhạc đến với cuộc đời qua một hình thức khác. Lớp học tây ban cầm của ông suốt một thời gian dài là khoảng không gian khó quên của nhiều lớp thanh thiếu niên thủ đô thời đó. Đôi lần đến thăm, tôi vẫn gặp những người học trò cũ - mới ôm đàn ngồi hàng giờ với ông trong căn phòng nhỏ nhưng vẫn toát lên vẻ chỉn chu nề nếp của hương sắc Hà thành.

Mà gặp lại ông lúc nào cũng vậy, sau câu chào hỏi là một nụ cười hiền và hóm. Nhưng khác với những lần trước, giờ ông mắc chứng run tay rất khó khăn để ôm đàn guitar đệm cho tôi hát như những năm xưa. Lần ghé thăm này ông lại có nhã ý tặng tôi cây đàn guitar, nó đã theo ông ngót hơn nửa thế kỷ. Tôi biết đó không chỉ dừng lại ở tình cảm tốt đẹp ông đã dành cho mình mà ẩn sâu sau ánh mắt nụ cười nhẹ nhàng ấy còn có cả một khoảng trống mà tôi lờ mờ cảm nhận ra ở bàn tay run run, ở ngay cái cách khi ông hồi tưởng về “những người muôn năm cũ” - các đồng nghiệp, bạn hữu của ông, nay chỉ còn những thanh âm dư ảnh ở lại với cuộc đời này. Cây đàn của ông cũ mèm, màu gỗ úa, cùng những vết xước hằn trên thân đàn được khắc ghi những câu chuyện bằng âm nhạc và bao kỷ niệm trong tâm hồn ông.

Cô Kim Châu, vợ ông, thắc mắc: “Cớ sao ông lại tặng Tuyết cây đàn đã theo ông đến gần hết đời vậy?”. Ông bảo “vì Tuyết là người có công tìm tòi gìn giữ dòng nhạc tưởng chừng bị lãng quên, nếu không có Tuyết chịu khó kiên trì thì chắc...”. Tôi lém miệng nói: “Dạ, còn có cả sự góp sức của những người yêu nhạc nữa mới được đó chú ơi”. Tôi lặng nhìn ông, nhận ra thời gian có thể tạo nên những dấu hiệu thể chất với ông nhưng có lẽ không thể xóa nhòa hay hằn lên những tì vết trên tâm hồn, trái tim của người nghệ sĩ ấy.

Người ẩn mình sau những tình khúc vượt thời gian

Hình như bây giờ chú hay tránh xuất hiện trước công chúng? Có lần tôi hỏi ông vậy. “Chẳng phải tôi cao đạo gì đâu, nhưng thấy khán giả vẫn còn nhớ đến những tác phẩm của mình là vui lắm rồi. Xuất hiện trước công chúng bây giờ với tôi như thể cậu bé đứng trước lớp trả bài lần đầu tiên vậy, sẽ chẳng biết phải nói gì bởi mình đã gửi gắm hết qua các tác phẩm và những giai điệu đó vẫn còn được vang vọng trong cuộc sống, vậy là đã quá hạnh phúc”. Nhạc sĩ trải lòng và vợ ông nhân đó tiếp lời: “Ông nhà tôi hóm lắm cô ạ, có hôm đi tập thể dục về ông khoe hôm nay vừa được dự buổi hòa nhạc các tác phẩm của mình. Hóa ra ông ấy đi bộ và chợt nghe nhà ai đó mở các bài Ngày về, Mơ hoa, Lỡ cung đàn... ông dừng lại nghe chăm chú rồi cảm thấy rất vui”. Câu chuyện của vợ chồng ông khiến tôi vui lây niềm vui bình dị đó và chợt nhận ra những giá trị cao đẹp giữa đời sống này đôi khi chỉ đơn giản nằm ở cách suy nghĩ của mỗi người. Ông không phô trương, ồn ã để có thể tận hưởng cuộc sống theo cách riêng của mình, và ông đã luôn giữ được niềm hạnh phúc dung dị bình yên đó suốt gần một thế kỷ qua bên những người thân yêu. Hơn ai hết có lẽ ông là người hiểu rõ xúc cảm Tung cánh chim tìm về tổ ấm trong nhạc phẩm Ngày về bất tử của chính mình.

Bất chợt tôi nhớ trong ca khúc Mơ hoa của ông, một hình bóng ẩn dụ cho cái đẹp, tượng trưng đầy ước lệ, thế nhưng sao bao năm qua người ta vẫn say mê mỗi lần ca khúc đó được cất lên. Có lẽ những “cô hái hoa” ấy sẽ luôn “dừng bước chân” thật lâu trong tâm hồn mỗi người khi chúng ta thật sự rung động với muôn vàn cái đẹp hiện hữu giữa đời sống mỗi ngày. Giấc mơ hoa đó có lẽ chưa bao giờ dừng lại trong tâm cảm người nhạc sĩ tài hoa, luôn phơi phới một tinh thần cảm quan yêu đời, yêu người ấy...