Hút thuốc lá thế hệ mới - Ảnh: T.T.D.

Tỉ lệ người sử dụng, nhất là còn ở độ tuổi đi học, đang tăng cao và đã có không ít trường hợp nguy kịch, thậm chí suýt tử vong vì loại thuốc lá này.

Chính vì thế, Bộ Y tế cho rằng cần cấm toàn bộ thuốc lá dạng này.

Gặp khó khi xử phạt, đề nghị cấm toàn bộ

Bà Trần Thị Trang - phó vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) - cho hay thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng) được cấu thành từ bộ phận thiết bị điện tử làm nóng điếu thuốc, hộp tinh dầu, dung dịch điện tử.

Đây là những phần không thể tách rời trong thuốc lá thế hệ mới nhưng chưa được quy định trong luật. Tuy vậy trong năm năm qua, tỉ lệ hút thuốc lá điện tử nói riêng và thuốc lá nung nóng nói chung ở Việt Nam đã tăng 36,5 lần ở cả hai giới nam và nữ (nam giới tăng 22,75 lần và nữ giới 46 lần).

Đặc biệt, tỉ lệ sử dụng thuốc lá mới ở các TP có xu hướng tăng, nhất là đối tượng học sinh, sinh viên, người trẻ tuổi. Theo nghiên cứu của Hội Y tế công cộng Việt Nam năm 2020, tỉ lệ thanh thiếu niên 15 - 24 tuổi ở Hà Nội và TP.HCM hiện đang sử dụng thuốc lá điện tử khá cao với tỉ lệ chung là 7,3%. Ở độ tuổi 18 - 24 có tỉ lệ nam giới là 9,1% và nữ giới là 4,6%.

Bà Trang cho biết hiện định hướng đề xuất chính sách của Bộ Y tế là bảo vệ sức khỏe người dân trên các lợi ích kinh tế, dựa trên căn cứ khoa học, điều kiện thực tiễn của Việt Nam, không thí điểm các sản phẩm có hại cho sức khỏe. Do đó, Bộ Y tế đề nghị cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá mới (bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng) vì đều là các sản phẩm có hại cho sức khỏe.

Trong khi đó, ông Nguyễn Tiến Đạt - phó cục trưởng Cục Quản lý thị trường TP.HCM - khẳng định những mặt hàng thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng... chưa được quy định bởi những văn bản pháp luật để kinh doanh hợp pháp.

Do đó việc buôn bán, kinh doanh mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng... hiện nay là hành vi chưa được cho phép, vi phạm quy định pháp luật. Trong hai năm 2020 - 2021, dù là thời điểm dịch COVID-19 hoành hành nhưng trong quá trình kiểm tra, đơn vị vẫn phát hiện nhiều vụ vi phạm liên quan đến mặt hàng thuốc lá thế hệ mới.

Riêng năm 2022 đã phát hiện 940 đơn vị sản phẩm liên quan đến thuốc lá thế hệ mới có giá trị khoảng 250 triệu đồng và đã xử phạt hơn 100 triệu đồng.

Tuy nhiên, việc quản lý, xử phạt còn khó khăn vì Luật phòng chống tác hại thuốc lá ban hành năm 2012 chưa có quy định về mặt hàng này. Thời gian qua, Bộ Công Thương phối hợp với các bộ, ngành liên quan để thống nhất đưa ra văn bản quy phạm pháp luật. "Hy vọng sớm có khuôn khổ pháp luật để cơ quan chức năng xác định, phân loại mặt hàng cũng như ứng xử phù hợp hơn", ông Đạt chia sẻ.

Bạn trẻ hút shisha tại phố đi bộ Bùi Viện, quận 1, TP.HCM - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Hàng cấm nhưng mua bán công khai

Trở lại thực tế, việc mua bán thuốc lá thế hệ mới gồm: thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong thời gian hiện nay diễn ra công khai.

Chẳng hạn vào trưa 11-12, chúng tôi đến một cửa hàng có biển hiệu Vape VL (đường Phùng Văn Cung, phường 2, quận Phú Nhuận, TP.HCM) thì ghi nhận tại đây đang trưng bày vô vàn thuốc lá điện tử với giá từ vài trăm ngàn đồng đến hàng triệu đồng và các loại tinh dầu với đủ mùi vị khác nhau. Chỉ trong vòng chưa đầy năm phút đã có ba vị khách (một người tầm tuổi trung niên và hai người còn rất trẻ) đến mua hàng.

Trong khi đó, khi liên lạc với một người chuyên bán các loại tinh dầu sử dụng cho thuốc lá điện tử tên T.H. tại Hà Nội, người này quảng cáo tinh dầu của mình là loại "xịn", dù thừa nhận có chứa nicotine nhưng theo người này là "êm không gây choáng" và có giao hàng toàn quốc.

Một người khác tên M.B. giới thiệu loại "hàng" CBD (Cannabidiol - là một loại hợp chất tự nhiên được tìm thấy trong cây cần sa) với giá chỉ từ 50.000 đồng/5ml. B. cho hay đợt này giá CBD đang lên nên nếu không mua sớm thì sắp tới giá có thể tăng thêm vài chục ngàn. Khi được hỏi CBD thì khác gì tinh dầu có hương bình thường, B. giải thích khá cặn kẽ: "CBD là loại rẻ, loại tầm ít tiền thì dùng. Nhưng cũng dễ ngộ độc nhá, trẻ con với thần kinh yếu thì đừng dùng".

Ngoài buôn bán công khai, thuốc lá điện tử cũng được quảng cáo rầm rộ trên mạng xã hội. Các loại thuốc lá điện tử được giới trẻ thường sử dụng hiện nay có hai loại là loại dùng một lần và loại dùng nhiều lần (có thể thay tinh dầu). Thông thường, với loại thuốc lá điện tử dùng một lần sẽ có giá khoảng 250.000 đồng/chiếc tùy loại. Rất nhiều loại tinh dầu được bán, nhiều loại chỉ được chiết ra từng chai nhựa nhỏ, không nhãn mác, không nhà sản xuất hay hạn sử dụng xuất hiện nhan nhản.

Về việc sử dụng loại thuốc lá thế hệ mới thì hiện tại các quán cà phê sân vườn, ngoài đường hay các con hẻm gần trường học không khó để bắt gặp từ người lớn đến trẻ ở độ tuổi đi học phì phèo thuốc lá điện tử trong làn khói nghi ngút.

Các bạn trẻ đến cửa hàng Vape VL (quận Phú Nhuận, TP.HCM) mua thuốc lá điện tử... - Ảnh: X.MAI

Nguy hiểm đến từ đâu?

Thực tế đã ghi nhận trường hợp bé trai 5 tuổi uống nhầm tinh dầu dùng để hút thuốc lá điện tử phải nhập viện cấp cứu. Mới nhất là trường hợp tám nam sinh ở Hà Nội thử hút, ngậm thuốc lá điện tử nhặt được đã xuất hiện triệu chứng buồn nôn và được đưa vào bệnh viện. Thậm chí đã có trường hợp cô gái 20 tuổi tổn thương não sau khi hút thuốc lá điện tử.

PGS Nguyễn Hữu Đức (Trường ĐH Y Dược TP.HCM) cho biết nicotine chứa trong thuốc lá điện tử có khi có lượng cao hơn trong thuốc lá bình thường. Việc giới trẻ tiếp xúc với chất nicotine lâu dài có trong thuốc lá điện tử có thể đe dọa đến sự phát triển của não và gây nghiện. Không những thế, nicotine có trong thuốc lá điện tử không hề nguyên chất mà có thể bị nhiễm nhiều tạp chất, có hại cho sức khỏe. Càng nguy hiểm hơn khi hiện nay thuốc lá điện tử có chứa thêm ma túy như cần sa, cần sa tổng hợp.

Ông Nguyễn Trung Nguyên - giám đốc Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai - thì khuyến cáo các loại thuốc lá điện tử hiện nay chứa rất nhiều hợp chất phức tạp và độc hại. Bên cạnh đó, trong thuốc lá điện tử có rất nhiều thành phần chất tạo mùi, tạo khói, tạo hơi... Các tạp chất này khi đốt cháy có thể gây ung thư, tổn thương phổi. Thậm chí còn có rất nhiều loại hợp chất khác nhau không xét nghiệm được.

"Điều đáng nói, hiện trong nhiều loại thuốc lá điện tử có chứa các chất ma túy, phổ biến nhất là cần sa. Do vậy cần phải có biện pháp sớm nhằm ngăn chặn thuốc lá điện tử tràn vào Việt Nam", ông Nguyên nhận định và đồng ý với định hướng của Bộ Y tế.

Các nước cũng bắt đầu mạnh tay

Trước sự gia tăng của thuốc lá điện tử, đặc biệt trong giới trẻ, chính quyền nhiều nước đang có các bước kiểm soát ngày càng mạnh mẽ và chặt chẽ hơn.

Úc: "Con cái chúng ta đang phải trả giá cho sự chậm trễ..."

Theo các chuyên gia, nhiều thanh niên không biết mình đang hít vào một lượng lớn chất gây nghiện này cho đến khi quá trễ. Bộ trưởng Y tế Úc Mark Butler dự kiến đề xuất các biện pháp kiểm soát thuốc lá điện tử. Báo Guardian cho biết các biện pháp được đề xuất sẽ bao gồm cấm nhập khẩu các sản phẩm vape (thuốc lá điện tử thế hệ mới) chứa nicotine và các biện pháp cứng rắn hơn để hạn chế quảng cáo thuốc lá và vape cho trẻ em trên mạng xã hội.

"Chính quyền trước đã không hành động đối với vape. Con cái chúng ta đang phải trả giá cho sự chậm trễ đó", tờ Guardian dẫn lời ông Butler. Ông Butler cho biết tỉ lệ sử dụng loại thuốc lá điện tử này đã tăng gấp đôi ở Úc từ năm 2016 - 2019. Ở bang New South Wales, gần 1/3 thanh - thiếu niên từ 16 - 24 tuổi đã thử vape vào năm ngoái, tăng từ 15% so với ba năm trước đó, theo một điều tra của chính quyền bang.

Tại Úc, việc bán, cung cấp hoặc sở hữu thuốc lá điện tử hoặc bất kỳ chất lỏng nào có chứa nicotine ở Úc mà không có đơn của bác sĩ là bất hợp pháp. Vì thế, các nhà cung cấp đã né bằng cách loại bỏ nicotine khỏi danh sách thành phần, mặc dù sản phẩm của họ có chứa chất này. Điều này khiến nhiều thanh niên hút vape bị nghiện mà không hề hay biết. Ngoài nicotine, các sản phẩm này còn có thể chứa nhiều thành phần độc hại như acetone (có trong các sản phẩm tẩy móng) hay pulegone (có trong thuốc diệt côn trùng).

Một số sản phẩm thuốc lá điện tử ở Úc lách luật bằng cách giấu thông tin nicotine trong thành phần - Ảnh: Guardian

Mỹ: Ngăn giới trẻ sử dụng thuốc lá điện tử vẫn là ưu tiên hàng đầu

Năm 2020, Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) yêu cầu tất cả các sản phẩm thuốc lá điện tử phải nộp đơn xin cấp phép để bán ra thị trường. Tuy nhiên, quy định cho phép các sản phẩm vẫn được lưu hành trong thời gian phê duyệt. Điều này khiến vape vẫn tiếp tục nở rộ và FDA đã nhận đến 8 triệu đơn xin cấp phép. Cuối tháng

11-2022, ông Brian King - giám đốc bộ phận phụ trách các sản phẩm thuốc lá của FDA - cho biết cơ quan này sẽ nghiêm khắc hơn. "Ngăn giới trẻ sử dụng thuốc lá điện tử vẫn là ưu tiên hàng đầu", Đài NPR dẫn lời ông King nói.

Dù FDA không nói rõ sẽ có những biện pháp gì, các chuyên gia cho rằng cơ quan này sẽ loại bỏ nhiều sản phẩm thuốc lá điện tử khỏi thị trường trong vài tháng tới. "Tôi nghĩ rằng chúng ta sẽ chứng kiến sự loại bỏ tương đối nhanh chóng các sản phẩm là nguyên nhân chính gây ra đại dịch thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên" - ông Matthew Myers, lãnh đạo Tổ chức Chiến dịch vì trẻ em không thuốc lá, cho biết. Thực tế, FDA thời gian qua đã có một số hành động như từ chối cấp phép hoặc tìm cách loại một số sản phẩm thuốc lá điện tử thế hệ mới đang phổ biến. Một số bang như California, Massachusetts và thủ đô Washington D.C. đã cấm mọi sản phẩm có mùi thuốc lá, kể cả thuốc lá điện tử.

Trung Quốc gần đây đã cấm các sản phẩm thuốc lá điện tử có hương vị trái cây và Liên minh châu Âu đang xem xét lệnh cấm tương tự đối với các loại hương vị khác. Nhiều quốc gia khác ở châu Á và Trung Đông cấm hoàn toàn vape.

TRẦN PHƯƠNG

Chất gây nghiện núp bóng thuốc lá điện tử tấn công con em chúng ta: Lẽ nào bất lực?

TTO - Câu chuyện chất kích thích, chất gây nghiện tấn công vào môi trường học đường, giới trẻ... tiếp tục gióng lên hồi chuông báo động. Lẽ nào chúng ta bất lực?