Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đã đưa ra một báo cáo cho thấy năng suất lao động của Việt Nam thuộc nhóm thấp nhất ở châu Á - Thái Bình Dương, thấp hơn Singapore gần 15 lần, thấp hơn Nhật 11 lần và Hàn Quốc 10 lần. So với các nước láng giềng Asean có mức thu nhập trung bình, năng suất lao động của Việt Nam cũng chỉ bằng 1/5 Malaysia và 2/5 Thái Lan.

Lý giải về điều này, chuyên gia cao cấp của ILO tại Châu Á - Thái Bình Dương Malte Luebker khẳng định, nguyên nhân dẫn tới sự chênh lệch về năng suất lao động của Việt Nam so với các nước khác là bởi tại Việt Nam vẫn còn một bộ phận lớn lực lượng lao động làm việc trong ngành nông nghiệp, vậy nên năng suất lao động chung thấp hơn.

Ngược lại, một nước như Singapore có mức năng suất lao động cao hơn, bởi nền kinh tế của nước này chủ yếu dựa vào ngành chế tạo và các dịch vụ cao cấp như tài chính và bảo hiểm. Tương tự, những quốc gia có nhiều lao động làm việc trong nền kinh tế phi chính thức (người lao động thường không được tiếp cận với những công nghệ mới nhất hoặc hiện đại nhất) có thể có năng suất lao động chung thấp.

Tuy nhiên, năng suất lao động của một quốc gia không thể phản ánh mức độ chuyên cần và khả năng của người lao động của quốc gia đó. Năng suất lao động tổng cũng không cho thấy được sự khác nhau về năng suất lao động giữa các ngành, nghề và đặc biệt là các nhóm doanh nghiệp.

Năng suất lao động của một quốc gia phụ thuộc vào mức độ hiệu quả sử dụng lao động kết hợp với các yếu tố sản xuất khác, như: máy móc, công nghệ hay lượng máy móc và công nghệ mà một người lao động của quốc gia đó được sử dụng. Ông Malte Luebker nhấn mạnh: “Nếu từ các thống kê năng suất lao động mà kết luận rằng người lao động ở Malaysia hoặc Singapore có thể tạo ra một sản phẩm cụ thể nào đó nhanh hơn người lao động ở Việt Nam là không đúng”.

Theo báo cáo “Cộng đồng Asean 2015: Quản lý hội nhập hướng tới việc làm tốt hơn và thịnh vượng chung”, việc hình thành Cộng đồng kinh tế Asean (AEC) vào năm 2015 hứa hẹn sẽ tác động tích cực đến nền kinh tế Việt Nam, tạo ra tiềm năng lớn để các nước có thể chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ các ngành có năng suất lao động thấp sang các ngành có năng suất lao động cao. Với lợi thế lực lượng lao động có trình độ giáo dục và kỹ năng vững chắc về đọc viết và tính toán, Việt Nam có thể là một trong những quốc gia được hưởng lợi nhiều từ quá trình này.

Theo khuyến cáo của ILO, có hai con đường để tăng năng suất lao động cho các quốc gia Asean. Một là tăng hiệu quả của các ngành công nghiệp chính bằng cách áp dụng công nghệ mới, nâng cấp máy móc và đầu tư vào đào tạo kỹ năng, đào tạo nghề. Bởi vậy, Việt Nam cần chuyển dịch từ nông nghiệp và các ngành dịch vụ cấp thấp sang các ngành chế tạo và các ngành dịch vụ cao cấp.

Đồng thời, cần tiếp tục cải thiện chất lượng giáo dục và đào tạo, đặc biệt là ở cấp phổ thông trung học và các cơ sở đào tạo nghề thì mới nắm bắt được những cơ hội tăng năng suất lao động khi hội nhập kinh tế.