Những chứng nhân thời khắc lịch sử của Tổ quốc năm 1945 có người đã trăm tuổi và với họ, điều hạnh phúc nhất là được góp sức, được chứng kiến thành quả 80 năm của độc lập - tự do.

Ký ức tháng Tám lịch sử

Người cán bộ tiền khởi nghĩa Lê Đức Vân năm nay đã tuổi 97, sức khỏe không cho phép ông ra đường ngắm không khí náo nức của Hà Nội những ngày tháng Tám.

Nhưng ông vẫn có thể say mê ngắm những con phố rợp bóng cờ, những bài hát giục giã lòng người, những hàng quân bước đều, kiêu hãnh qua màn hình vô tuyến. Ngoài phố, thỉnh thoảng tiếng reo hò, tiếng đồng ca của những người xem diễu binh vọng lại.

Ngược thời gian trở lại mùa thu lịch sử ở Hà Nội 80 năm trước, ông Vân có mặt trong đoàn người mít tinh giành chính quyền.

Là cựu chiến sĩ Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu, ngày còn là học sinh Trường Bưởi (nay là Trường trung học phổ thông Chu Văn An, Hà Nội) ông Vân được một người bạn học là Vũ Oanh (tên thật là Vũ Duy Trương) giới thiệu cho cách mạng.

Những học sinh Trường Bưởi ngày ấy tham gia tổ chức "Tu Thân", sau này đổi tên thành Đội Ngô Quyền. Đây là một tổ chức để tập hợp thanh niên tìm hiểu về con đường cách mạng. Ít lâu sau, ông Vân cùng hơn 40 thành viên của đội được kết nạp vào Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu.

"Chẳng phải lớp tập huấn gì đâu - ông Vân nói - Cán bộ xứ ủy đến nói chuyện với thanh niên chúng tôi. Chuyện về mục đích cách mạng để làm gì? Hoạt động cách mạng có những hoạt động gì? Ví dụ như tuyên truyền như thế nào cho người ta thấy được mục đích của Đảng để người ta theo. Thế rồi cách làm báo, cách in truyền đơn"...

Ông Vân kể lúc ấy ai cũng biết làm cách mạng đều có thể bị bắt, bị tra tấn. Thời trước ngày độc lập, đám mật thám của Pháp, của Nhật đầy đường. Các thành viên trong đội bảo nhau cách để không bị phát hiện, nếu có bị bắt, bị tra tấn thì làm thế nào để không lộ ra đồng đội...

Tối 17-8-1945, cuộc họp Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội và Thành ủy mở rộng được tổ chức tại thôn Dịch Vọng. Ủy viên Ban chấp hành Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu Lê Đức Vân tham dự hội nghị ấy. Cuộc họp nhanh chóng quyết định khởi nghĩa vào ngày 19-8.

Sáng sớm 19-8-1945, lực lượng cách mạng ở ngoại thành tổ chức mít tinh, tuyên bố xóa sổ chính quyền cũ, thành lập Chính quyền nhân dân cách mạng lâm thời, tổ chức thu con dấu, sổ sách, đồng thời tuyên truyền chính sách của Mặt trận Việt Minh và chống đói, chống lụt, chống mù chữ cho nhân dân.

Cuộc mít tinh nhanh chóng biến thành biểu tình tuần hành vũ trang. Lực lượng tự vệ chiến đấu, công nhân, thanh niên, phụ nữ... cầm cờ, gậy gộc, một số có súng dẫn đầu đoàn người. Sau khi mít tinh, đoàn biểu tình chia thành nhiều cánh, tỏa đi chiếm các cơ quan đầu não như Phủ Khâm sai, Trại bảo an binh, Sở cảnh sát và các công sở then chốt khác ở Hà Nội...

Tối 19-8-1945, các cơ quan quan trọng của chính quyền bù nhìn đã về tay cách mạng, Việt Minh hoàn toàn làm chủ TP. Lực lượng tự vệ xung phong ngoại thành đã làm chủ được tình hình và chiếm đại lý Hoàn Long, khu vực ngoại thành Hà Nội trước đây như Bắc Từ Liêm, Nam Từ Liêm, Đống Đa, Thanh Xuân ngày nay.

Sau ngày cách mạng thành công, ông Vân được vinh dự là một trong ba thanh niên được gặp Bác Hồ đúng dịp chuẩn bị cho ngày Quốc khánh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Ngày ấy ông chỉ biết được gặp Chủ tịch của Chính phủ lâm thời, không biết đó là Bác Hồ.

Cảnh đồng bào chết đói thôi thúc theo Việt Minh kháng chiến

Cũng ở thời điểm lịch sử trọng đại này, người cựu chiến binh 96 tuổi Nguyễn Hữu Tài, cán bộ tiền khởi nghĩa, nguyên phó cục trưởng Cục Quân huấn - Bộ Tổng tham mưu Quân đội nhân dân Việt Nam, lại nhớ đến hình ảnh những người đói khổ ở khắp nơi lê lết về Hà Nội năm 1945 Và đó chính là động lực thôi thúc ông đến với Việt Minh, những người áo vải quyết giành độc lập - tự do và hạnh phúc cho dân tộc mình.

Trong cuộc gặp mặt tri ân những người cán bộ lão thành cách mạng của Hà Nội, ông Tài không cầm nổi nước mắt khi nhắc lại những hình ảnh đó. Ông nhớ ngày 2-9-1945, từng dòng người từ khắp nơi nô nức đổ về quảng trường Ba Đình, tay giương cao lá cờ đỏ sao vàng rực rỡ.

"Tôi không bao giờ quên không khí tưng bừng hôm ấy. Giữa rừng cờ hoa rực rỡ, cả biển người bỗng im phăng phắc, lắng nghe từng lời, từng câu của Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập..." - ông xúc động kể.

Đất nước độc lập, ông Tài tiếp tục bước vào những chặng đường kháng chiến gian khổ. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, ông giữ cương vị phó chủ nhiệm chính trị trung đoàn 209 (đại đoàn 312). Thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, ông vào chiến trường Nam Bộ, lần lượt đảm nhiệm phó chính ủy Bộ Tư lệnh pháo binh miền Nam, rồi phó chính ủy Ban Chỉ huy khu căn cứ giải phóng miền Nam.

Và mùa thu này, ở tuổi 96, người cán bộ tiền khởi nghĩa ấy vẫn rắn rỏi, ánh mắt sáng lên khi nói về lý tưởng đời mình: "Cả cuộc đời trong quân ngũ, tôi luôn tâm niệm phải đấu tranh giành độc lập cho Tổ quốc, giành tự do cho nhân dân. Tôi tự hào đã đóng góp một phần sức lực nhỏ bé cho cuộc cách mạng thần kỳ, cho sự nghiệp giải phóng đất nước".

Vui ngắm non sông thái bình

Cùng hòa trong không khí trọng đại kỷ niệm 80 năm ngày độc lập của non sông, ông Phạm Phú Nhuận, ở phường Cổ Nhuế, Hà Nội, năm nay cũng đã 98 tuổi hay ngồi trên chiếc ghế kê gần cửa sổ. Ông thích ngồi đây để ngắm góc phố rạo rực của Hà Nội những ngày tháng Tám lịch sử.

Ông Nhuận quê ở Quảng Nam, theo tiếng gọi của Việt Minh từ những ngày còn trên ghế Trường Quốc học Huế. Gần trọn 100 năm đời mình, ông có mặt ở hầu hết các chiến trận lịch sử của dân tộc. Thuở mười tám, ông theo lời "anh Văn" (đại tướng Văn Tiến Dũng) làm chiến sĩ Việt Minh xung trận đánh đồn Nhật, giành chính quyền ở Quảng Nam.

Trong một trận công đồn ở Khánh Hòa, ông bị mảnh lựu đạn găm vào sau gáy, nằm cáng lên tàu hỏa ra Hà Nội trị thương.

Hồi phục sức khỏe, ông lại theo đoàn quân Tây Tiến chinh chiến chục năm trời ở mặt trận Tây Bắc, thượng Lào. Đến năm 1954, ông tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ rồi trực tiếp cùng đoàn quân tiến về giải phóng thủ đô...

Đời binh nghiệp của ông chưa dừng lại, ông tiếp tục chiến đấu ở chiến trường miền Nam, chiến trường K rồi quay ra chiến trường biên giới phía Bắc... Cho đến khi nghỉ hưu, người đàn ông mang mảnh lựu đạn trong đầu gắn trọn với binh nghiệp.

Trong những ngày tháng Tám lịch sử, ông Nhuận rưng rưng với ánh cờ đỏ sao vàng trong mắt: "Sung sướng lắm! Được như bây giờ sung sướng lắm!". Ông nói ngắn gọn, nhớ lại những ngày nằm ở khu tự trị Thái Mèo (Tây Bắc).

Cả năm trời không biết đến hạt cơm, cũng không biết đến hạt muối tròn méo ra sao. Lính Tây Tiến "quân xanh màu lá giữ oai hùm". Ông tả lúc ấy ấn ngón tay lên cánh tay của mình vài phút sau vẫn hằn vết ngón tay hõm trên thịt. Cơ thể mềm như đám bọt trên mặt suối lũ.

"Lính mà, chỉ cần Tổ quốc gọi là đi, là chiến đấu" - ông Nhuận nhớ lại những ngày tháng hào hùng. Người lính già tâm sự đó là sự lựa chọn của người con đất Việt và chỉ mong thế hệ sau này giữ vững thành quả mà thế hệ cha ông đã đổ bao máu xương để giành lại.

Triển lãm về Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9

Sáng 21-8, Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM phối hợp với Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tổ chức triển lãm 'Hồ Chí Minh - Chân dung một con người'. Đây là sự kiện nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9.