Phóng to

Hồ Aral trở thành những vũng nước nhỏ, trên đáy hồ chỉ còn lại lớp muối trắng tinh và cây bụi mọc đầy - Ảnh: Orexca

“Khi tôi ra đời, biển Aral không tồn tại ở đây. Tôi chỉ nghe bố mẹ kể về nó và đọc được thông tin trong các cuốn sách lịch sử” - Serik Duisenbayv, một thanh niên độ tuổi hai mươi trong vùng, cho biết.

Biển chết, người cũng héo

Biển Aral, tên gọi của hồ này, nằm ở địa phận các nước Kazakhstan và Uzbekistan thuộc vùng Trung Á. Do không thông với biển hay đại dương nào, Aral được coi là một cái hồ, nhưng vì nồng độ muối cao người ta thường gọi nó là biển.

Aral được sông Amou-Daria và Syr-Daria cấp nước nhưng từ năm 1918, các kế hoạch chuyển hướng dòng sông phục vụ công tác tưới tiêu cho vùng đồng bằng trồng bông quanh đó đã khiến Aral trở thành “biển chết” thật sự. Ngoài ra, các kênh đào được thiết kế quá tệ khiến lượng nước lớn bị bốc hơi hoặc rò rỉ dọc đường.

Trước kia, Aral là hồ khổng lồ rộng đến 68.000km2, chứa 1.100 tỉ mét khối nước nhưng dần dần mất đi gần hết, đồng thời nồng độ muối tăng cao từ 10 gam/lít lên 45 gam/lít khiến cá, tôm không thể sống nổi.

Thành phố cảng Aralsk bên biển này từng là nơi buôn bán sầm uất, sau đó đã trở thành một lòng chảo muối. Thời hoàng kim ở đây có 25.000 cư dân, mỗi người trong hộ gia đình đều có xưởng chế biến cá.

Rồi lần lượt các xưởng chế biến, nhà máy đóng tàu bị bỏ xó. Chuyến tàu hỏa từng chở hàng hóa của vùng Aralsk đi khắp nơi trên nước Nga cũng bị hủy.

Những người thất nghiệp buộc phải di cư đến các thành phố lớn để tìm kiếm việc làm. Người ở lại vẫn nhớ đến thời thành phố hoang tàn của họ từng là một cảng nhộn nhịp, có nhà hàng nổi. Họ chỉ còn biết kể lại câu chuyện về hồ cho con cháu hằng đêm, tiếc một thời những cơn gió mát lành mang theo vị mặn mòi của biển.

Phóng to

Lần đầu tiên ngư dân trở lại đây sau hàng thập kỷ. Họ đã có thể đánh bắt cá để sinh sống - Ảnh: CNN

Nỗ lực phục sinh

May mắn là Ngân hàng Thế giới đã hỗ trợ các hoạt động cứu biển, đầu tiên là vùng phía bắc. Năm 2005, một dự án 86 triệu USD xây đập Kok-Aral đã hoàn thành, tách vùng bắc Aral với phần còn lại của biển này, khiến mực nước đến nay lên thêm 12m nữa.

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử hàng thập kỷ qua, ngư dân đã quay lại với nghề. Mỗi lần Sahif Talgat cùng anh em bạn bè thả lưới, họ đều cầu nguyện bắt được loại cá mong ước. Hiện trong hồ này có khoảng 15 loại cá nước ngọt, bao gồm cá chép, trê, tráp. Cá rô là loại đắt nhất, mỗi cân được 500 tenge (khoảng 2,5 USD) và được ngư dân yêu quý gọi là “cá vàng”.

Sự ủng hộ mang tính toàn cầu sẽ mang lại hi vọng phục sinh cho biển Aral, nhất là khi vận động được các nước trong vùng gác lại thù oán để hướng đến mục tiêu lớn hơn.

“Ai ai trên thế giới cũng nói về cái chết của biển Aral nhưng nó chưa hoàn toàn chết. Nó đang nghỉ ngơi và đợi ngày mai tươi sáng hơn. Tôi nghĩ ngày tươi sáng đó đang đến” - ngư dân Sharif nói với biết bao hi vọng.

Anh mong giai đoạn hai của dự án nhằm tăng cường quản lý nguồn nước ở vịnh Syr Darya, nơi cấp nước cho biển Aral, sẽ góp phần phục hồi vùng Aralsk trở lại thời kỳ hoàng kim. Đến nay, biển chỉ còn cách Aralsk khoảng 50km.