Theo quy định hiện hành, để được học nâng hạng giấy phép lái xe ô tô, người lái phải có từ 2 - 3 năm "thời gian lái xe an toàn". 

Quy định này có lẽ nhằm đảm bảo rằng trước khi lái xe có tải trọng hoặc số chỗ ngồi lớn hơn, người lái cần có đủ trải nghiệm thực tế giao thông. 

Xác định thời gian lái xe an toàn ra sao?

Pháp luật định nghĩa "thời gian lái xe an toàn" là "thời gian người có giấy phép lái xe còn hiệu lực, không để xảy ra tai nạn giao thông đường bộ gây hậu quả nghiêm trọng hoặc rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng theo quy định của Bộ Công an…".

Khi đăng ký học nâng hạng, học viên phải nộp một bản khai về thời gian lái xe an toàn theo mẫu quy định. Như vậy, việc xác định sẽ chủ yếu dựa vào dữ liệu tai nạn giao thông do Bộ Công an quản lý và vào bản tự khai, tự chịu trách nhiệm của chính người học.

Thực tế cho thấy chưa có văn bản nào hướng dẫn cơ sở đào tạo liên hệ với cơ quan công an để xác minh thông tin. Do đó, cơ sở đào tạo thường chỉ dựa vào bản tự khai của học viên.

Hơn nữa, trong quy trình sát hạch lái xe, hồ sơ người dự thi cũng không yêu cầu bất kỳ minh chứng nào cho "thời gian lái xe an toàn".

Cụ thể là hồ sơ của người đăng ký sát hạch lái xe bao gồm (1) Đề nghị sát hạch để cấp giấy phép lái xe, (2) Chứng chỉ hoặc xác nhận hoàn thành khóa đào tạo lái xe, (3) Giấy khám sức khỏe của người lái xe, và (4) Bản sao được chứng thực thẻ tạm trú hoặc thẻ thường trú hay chứng minh thư ngoại giao, chứng minh thư công vụ (đối với người nước ngoài).

Điều này khiến cho quy định thời gian lái xe an toàn trở nên hình thức và không phản ánh đúng thực tế.

Không lái xe vẫn có thể được coi là lái xe an toàn?

Một hệ quả dễ thấy của lỗ hổng này là có những người hầu như không lái xe trong nhiều năm nhưng vẫn đủ điều kiện học nâng hạng. Ví dụ, một người có giấy phép lái xe hạng B nhưng không sử dụng để lái ô tô suốt hai năm, trong khi chỉ đi mô tô và không gây ra tai nạn.

Khi có nhu cầu nâng hạng lên C1, người đó chỉ cần tự khai rằng mình đã có hai năm lái xe an toàn là đủ điều kiện đăng ký. Cơ sở đào tạo hay cơ quan chức năng cũng không có cách nào kiểm chứng.

Trong trường hợp này, quy định có hai đến ba năm lái xe an toàn hoàn toàn mất đi ý nghĩa ban đầu. Nó không còn phản ánh kinh nghiệm lái xe mà chỉ đồng nghĩa với việc người đó đã sở hữu giấy phép lái xe trong một khoảng thời gian nhất định.

Nguy hiểm hơn, nếu trong suốt hai đến ba năm đó người lái không thực hành, kiến thức và kỹ năng sẽ dần mai một, trái ngược hoàn toàn với những người thường xuyên lái xe và tích lũy được kinh nghiệm thực tế.

Cần bổ sung công cụ xác minh

Để tránh tình trạng quy định bị biến thành hình thức, cần có các biện pháp xác minh đáng tin cậy hơn.

Một mặt, cơ quan chức năng cần xây dựng cơ chế kết nối dữ liệu giữa giấy phép lái xe và cơ sở dữ liệu tai nạn, vi phạm giao thông, cho phép cơ sở đào tạo kiểm tra trực tiếp.

Mặt khác, với những người lái xe chuyên nghiệp, có thể yêu cầu bổ sung xác nhận từ doanh nghiệp hoặc cơ quan sử dụng lao động thay cho bản tự khai.

Đối với những người không hành nghề lái xe, việc tổ chức một bài kiểm tra năng lực ban đầu bằng thiết bị mô phỏng hoặc trên phương tiện thực tế cũng là lựa chọn cần thiết. Cách làm này vừa giúp sàng lọc người thiếu kinh nghiệm, vừa khuyến khích người lái xe duy trì thói quen rèn luyện kỹ năng.

Quy định về thời gian lái xe an toàn chỉ thực sự có giá trị khi nó phản ánh đúng trải nghiệm và năng lực lái xe thực tế. Nếu tiếp tục duy trì cơ chế tự khai như hiện nay, quy định này sẽ chỉ dừng lại ở hình thức, vô tình tạo ra rủi ro cho xã hội khi những người chưa đủ kinh nghiệm vẫn có thể dễ dàng nâng hạng giấy phép lái xe.

Không lái xe liên tục quá 4 tiếng: Thế giới quy định ra sao?

Nhiều quốc gia trên thế giới có những quy định riêng về thời gian lái xe và nghỉ ngơi cho tài xế ô tô, xe tải để đảm bảo an toàn giao thông.