Nhiều khúc cua, lau lách, đót che kín tầm nhìn. Xe cứ lao vun vút. Tay lái lụa mới dám chạy cung đường này. Con đường cong men theo bờ sông Tranh. Nước thủy điện đang được xả cạn, đám cây rừng chết úa trơ cành, những vườn cau trơ gốc, hắt hiu.

Phóng to

Bản Trà Cang bồng bềnh trong mây

Hơn ba tiếng đồng hồ xe đến Tak Pỏ, xã Trà Mai. Tôi tiếp tục đón xe ôm đi xã Trà Cang. Chiếc xe Win 100 vượt cầu treo gỗ ì ạch trèo lên những con dốc đá chót vót. Nghe tiếng máy xe gõ cộc cộc đến xót ruột, tôi nhảy xuống đi bộ cho khỏe người khỏe xe.

Hóa ra đi bộ cũng hay, tôi tranh thủ bấm được mấy kiểu ảnh rừng núi hùng vĩ. Những vạt rẫy giữa rừng già như tấm áo xanh vá chằng vá đụp. Gần một giờ nữa, xe đến được xã Trà Cang. Đập vào mắt là cảnh núi non hoang sơ đẹp tựa bức tranh lụa. Dòng suối đầu nguồn sông Tranh uốn lượn như sợi mây rừng.

Những nóc nhà ẩn núp trong rừng, trong mây mù chưa tan hết. Những rẫy lúa ở lưng chừng vách núi dựng đứng. Dân bản làm hình nộm đuổi chim. Nước suối chảy, tiếng mõ đuổi chuột gõ lốc ca lốc cốc.

Người Xê Đăng làm kho lúa bên đường hay trên vạt cỏ xa khu nhà ở. Tôi tò mò hỏi: Sao không chứa lúa trong nhà mà phải làm kho ngoài xa như thế? Một người dân lớn tuổi giải thích rằng, phải cất lúa xa nhà để gà khỏi ăn và nếu có lỡ... cháy nhà thì lúa vẫn còn.

Dân bản rất quý lúa. Họ làm ra hột lúa tốn bao công sức. Lúa rẫy dài ngày, năng suất lại không cao bằng lúa nước. Hiếm hoi lắm mới có những khoảnh ruộng bậc thang. Không như người Kinh lấp ruộng làm nhà cây xăng hay khu công nghiệp, dân bản làm nhà, sàn trên những con dốc, để dành những vạt đất bằng trồng trọt chăn nuôi. Họ chừa những vạt cỏ thả trâu bò và làm hàng rào quanh khu nhà để trâu bò thả rông không vào. Những chú heo đen thui dạo quanh nhà kêu ụt ịt.

Tôi đi bộ vào "nóc" Mưng Tong, Tư Lỹ rồi Tư Prong thuộc thôn 5. Con đường mới đang được khai phá nên khó đi. Đứng trên đầu con dốc nhìn xuống sâu hoắm.

Ở bản, trẻ con ở trần vô tư nô đùa. Mấy đứa bé đen đúa địu em, giã gạo. Nhà nào cũng có một đến hai chiếc cối giã gạo. Trên vùng cao này chưa có máy xay xát lúa.

Phóng to

Kho lúa của người Xê Đăng

Ngược lên thôn 4, vào "nóc" Tư Du và Tư Chân, ngang qua mấy cây da cổ thụ tán lá xum xuê. Phía dưới cây da là khu rừng ma. Người Xê Đăng chôn người chết trong khu rừng ma. Mỗi thôn có một khu rừng ma. Cách đào huyệt của họ cũng rất lạ. Chọn vạt đất chưa có mộ chôn trước đó, đào sâu chừng 2m sau đó đào ngang, bằng độ dài của người chết. Mang người chết đặt vào lòng mộ. Người chết được quấn vải hay táng trong hòm tùy theo ước nguyện của họ trước lúc mất.

Đường vào thôn 3 dốc cao vọi. Rừng núi hoang vu. Trời còn tờ mờ sáng học sinh đã cắp sách đi học. Những đôi chân nhỏ nhắn khỏe khoắn, bước thoăn thoắt trên đá. Khi gặp người lớn đi ngang, những đứa trẻ cúi rạp người chào. Thỉnh thoảng có một ngôi nhà bên đường còn đóng cửa im ỉm. Người Kinh lên đây buôn bán làm nhà nền ximăng bên đường, còn người dân tộc thiểu số làm nhà sàn từng cụm trên bản. Mờ sáng, khói bếp bay lên, lờn vờn trên mái nhà, quyện với sương sớm, đẹp lạ lùng.

Đến với Trà Cang, tôi mê đắm những đôi mắt trẻ em. Những đôi mắt to tròn đen lay láy cứ lấp ló sau cánh cửa nhìn trộm du khách. Những bàn chân đất bé xíu rón rén. Những mái đầu khét nắng vàng hoe hoe. Trẻ em đầu trần dang nắng thật giỏi. Học trò đi đến đâu thấy nóng là cởi áo ra tắm. Dọc đường đi, có các vòi nước lấy từ suối chảy mát rượi tưởng chừng không bao giờ tắt.

Trời đã sập tối, tôi vẫn còn ở bản chưa về. Mấy người bạn cứ sợ tôi bị gái bản bỏ bùa ngải. Tôi thích ở lại để được nghe âm thanh và cảnh sinh hoạt ở bản lúc chập tối. Khói bếp cay xè. Tiếng gà túc túc lên chuồng, tiếng heo ủn ỉn cùng tiếng chim rừng gọi nhau ríu rít.

Lên xe về phố, tôi muốn quay trở lại. Con đường lên Trà Cang và đường liên thôn đang được mở và sửa sang. Không bao lâu nữa, du khách sẽ đến thưởng ngoạn vùng sơn cước hoang sơ này một cách dễ dàng.

Phóng to Áo Trắng số 21 ra ngày 15/11/2012 hiện đã có mặt tại các sạp báo. Mời bạn đọc đón mua để thưởng thức được toàn bộ nội dung của ấn phẩm này.