Phóng to

Trong thơ Haiku cổ điển, lại càng ít gặp màu sắc nhục cảm, dục tính như thơ Ấn Độ, Ba Tư.

Thi sáng tác thơ haiku Việt - NhậtThơ Haiku, vượt qua ngôn từ

Bên ngoài Nhật Bản, hàng loạt thơ HaiKu đã được sáng tác bằng các ngôn ngữ khác nhau: Pháp, Anh, Đức, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ý... Khá nhiều tạp chí chuyên về thơ Haiku đã xuất hiện trên thế giới trong nhiều năm nay, chẳng hạn như các chuyên san Frogpond, Mayfly, Dragonfly, Cicada, Haiku, Review... Bao nhiêu đó đủ nói lên tính chất quốc tế của Haiku, một sáng tạo thơ ca độc đáo của Nhật Bản đã có khả năng tự vượt ra khỏi vỏ ngôn ngữ của mình để bay xa, thâm nhập vào các nền văn hóa xa lạ.

Hiện có ít nhất 5 tạp chí Haiku bằng tiếng Anh ấn hành ở Mỹ, cùng với các tạp chí khác ở Anh và Úc" (Theo The Haiku Anthology, New York, 1986).

Trong tiếng Anh, phong trào sáng tác thơ Haiku đã khởi phát từ những năm 50 do ảnh hưởng của Thiền tông qua sự truyền bá của Suzki, Alan Watts, Donald Keene... và nhất là ảnh hưởng trực tiếp của bộ sách bốn tập Haiku của R.H. Blyth và Nhập môn Haiku của H.H. Henderson.

Các nhà thơ Haiku không phải người Nhật Bản đã bắt đầu tạo được uy tín và bản sắc, dựa vào Haiku hơi thở nóng bỏng của xã hội hiện đại và nhịp đập của thế kỷ 20, dù vẫn bảo lưu cho Haiku cái thần sắc của nó, bản tính vĩnh cửu của nó - đó là tính chất vô tận chứa đựng trong mỗi khoảnh khắc và thiên đàng nằm trong một bông hoa nhỏ.

Các nhà thơ ấy là J.W Hackett, Rod Willnot, Jonh Wills, Anita Virgin, Alexin Rotella...

Trong khi ấy, thơ Haiku vẫn chưa tìm thấy nhà thơ của mình trong tiếng Việt dù về văn hóa, Việt Nam gần gũi với Nhật Bản hơn các nước phương Tây nhiều, nếu không muốn nói là "đồng văn", cùng uống chung nguồn mạch tư tưởng phương Đông. Vì vậy, kinh nghiệm tiếp nhận thơ Haiku của các nước khác có thể gợi ý và tạo cảm hứng cho chúng ta. Các nhà thơ Việt Nam đã từng thành công trong thơ Đường luật, thơ tự do kiểu phương Tây, đã thử nghiệm thơ sonet... thì ngại gì thơ "tam tuyệt" (Haiku) của Nhật Bản.

Các bài thơ Haiku bên ngoài Nhật Bản được dịch sau đây sẽ cho thấy khả năng thích ứng của thể thơ này trong thế giới hiện đại ra sao. Một dấu son môi in trên nụ mẫu đơn trắng của Rotella có thể gợi lên cả hành trình của con người trong vũ trụ, rằng thiên nhiên bao đời vẫn hiến mình cho tình yêu của con người, rằng dấu môi hôn và dấu chân người đã rung động cả vô biên.

Cảm giác kỳ lạ mà ta cảm thấy khi chờ thư mà không nhận được tin tức nào có thể đẩy ta vào một hành động bất ngờ, một tiếp nhận vô tư cái thông điệp vô hình của cỏ hoang dại như bài thơ của Marlene Mountain.

Cảm thức cô tịnh (mà người Nhật gọi là sabi) trong bài thơ Haiku là một kinh nghiệm về sự huyền diệu của vũ trụ có thể tìm thấy trong bài thơ của David Lloyd.

Và trong hầu hết các bài thơ Haiku ở đây, ta thấy yếu tố dục tính hiện lên rất rõ. Tính khí và mưa trời trút xuống những vần thơ của Ruth Yarrow. Đôi môi hé mở của người con gái trong ái ân để lộ rõ một ánh sáng tựa như tia chớp của bầu trời.

Vườn hoa trong một chiếc váy, sức nặng vũ trụ của con ong cuồng nhiệt trên tấm lòng mong manh của một đóa hoa hồng dại. Còn gì nữa?

Trong chùm Haiku được tuyển dịch ở đây, có một bài của Anita Virgil đã chiếm giải nhất trong cuộc thi thơ đặc biệt gọi là "Haiku nhục cảm" (Erotic - Haiku) do tạp chí Cicada tổ chức, từ đó tạo nên tập sách Erotic Haiku in năm 1983.

Bài thơ của nữ sĩ Virgil thể hiện "Bài ca chim sẻ" trong một khoảnh khắc kỳ diệu, khoảnh khắc làm nên vĩnh cửu vì qua đó, dòng sông của vũ trụ băng hình trôi chảy.

Sự tương quan giữa hành động ái ân và chim sẻ không phải là một tương quan bên ngoài, Giữa tiếng ríu rít của chim sẻ và hành động ấy có một quan hệ sâu thẳm, huyền bí, giống như giữa "mưa ấm" và "dòng sữa" của Yarrow.

Không biết khi viết "Bài ca chim sẻ", Virgil có nhớ đến một câu thơ trong Kama Sutra (Dục kinh) của Ấn Độ cổ xưa không. Có thể nàng không nhớ nhung ta thì ngạc nhiên trước hình ảnh "con chim sẻ" của nàng bởi vì nó đã nô đùa trong Kama Sutra từ hơn nghìn năm trước và nó luôn nô đùa trong vĩnh cửu: Câu thơ đó đơn giản như thế này:

Khi linga nằm trong yoniĐó là trò chơi của chim sẻ

Yoni và linga, âm và dương, tiểu ngã và đại ngã - cả vũ trụ này không phải đã sinh ra trên cái "trò chơi chim sẻ" ấy hay sao?