Theo kết quả giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, trong tổng số quyết định hành chính về đất đai bị khiếu nại, tố cáo thì tỉ lệ khiếu nại, tố cáo đúng, khiếu nại, tố cáo có đúng có sai (trong nội dung khiếu nại, tố cáo bên cạnh nội dung đúng còn có nội dung khác sai) chiếm gần một nửa (47,8%), có địa phương tỉ lệ này rất cao. Qua đó có thể thấy việc khiếu nại, tố cáo của công dân là có cơ sở, việc ra quyết định hành chính về đất đai của các cấp chính quyền còn nhiều thiếu sót. Trong thực tế, đối với những trường hợp ra quyết định theo kiểu thu hồi đất của dân không đúng pháp luật để cấp cho doanh nghiệp, thậm chí thu hồi của doanh nghiệp này cấp cho doanh nghiệp khác chỉ vì doanh nghiệp khác đó bỏ nhiều tiền “đi đêm” hơn... thì có thể nói dùng từ “thiếu sót” là còn nhẹ nhàng.

Hiện nay các thẩm quyền thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất... được giao cho người đứng đầu cơ quan hành chính địa phương (chủ tịch UBND). Đất đai gắn liền với lợi ích béo bở, trong khi đó chưa thể nói các chế tài đề ra đã đủ sức mạnh răn đe. Vì vậy nếu không tổ chức giám sát tốt quá trình ra quyết định thì người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước địa phương có thể lạm quyền, dễ dẫn đến trục lợi cá nhân hoặc lợi ích nhóm. Thu hồi đất, giao đất... ai biết được đằng sau quyết định nào đó có diễn ra “giao dịch ngầm” hay không? Liệu nguồn lực từ đất đai có được chia sẻ công bằng, minh bạch, hài hòa cho Nhà nước, người dân và doanh nghiệp?

Để đảm bảo quyền tham gia của người dân trong toàn bộ quá trình từ quy hoạch tới sử dụng đất đai, dự thảo luật lần này cần xây dựng hành lang pháp lý cho việc hình thành một hội đồng giám sát hoạt động tương đối độc lập, gồm đại diện của các bên liên quan, đại diện của cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc. Các thẩm quyền ra quyết định hành chính liên quan đến đất đai vẫn thuộc về chủ tịch UBND để người ký quyết định cũng là người phải chịu trách nhiệm, nhưng sự tham gia giám sát của hội đồng sẽ là yếu tố tích cực giúp phòng ngừa tham nhũng. Chỉ có thế mới công khai, minh bạch hơn nữa “đường đi” của những quyết định hành chính về đất đai.

Dự thảo luật lần này quy định theo hướng Nhà nước chủ động thu hồi đất theo kế hoạch sử dụng đất cấp huyện hằng năm đã được công bố và tổ chức các công việc liên quan để tạo quỹ đất “sạch”. Một số chuyên gia băn khoăn nếu thu hồi đất theo kế hoạch mà chậm đưa vào sử dụng sẽ dẫn đến lãng phí đất đai, nhất là các công trình cơ sở hạ tầng có thời gian thực hiện kéo dài nhiều năm. Ở đây, nếu có sự tham gia của hội đồng giám sát, chắc rằng sẽ hạn chế tối đa ngay từ đầu những quyết định không phù hợp với thực tiễn.