Nội dung đáng chú ý của dự luật là đề xuất điều chỉnh nguyên tắc phân chia và tỉ lệ phần trăm giữa ngân sách trung ương và địa phương.

Cụ thể, ngoài các khoản thu như luật hiện hành, dự thảo bổ sung quy định ngân sách trung ương giữ toàn bộ với số thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu; thu từ nhà cung cấp nước ngoài và thu cấp quyền tần số vô tuyến điện.

Hai phương án phân chia ngân sách

Ngân sách trung ương sẽ không hưởng 100% khoản thu từ thuế giá trị gia tăng (VAT) tăng thu từ hàng nhập khẩu và thuế bảo vệ môi trường hàng nhập khẩu như hiện hành.

Với dự thảo mới, Chính phủ đề xuất hai phương án phân chia giữa ngân sách trung ương và địa phương. 

Trong đó, phương án 1 sẽ áp dụng tỉ lệ phân chia cho từng khoản thuế. Ví dụ với thuế thu nhập doanh nghiệp (trừ khoản thu từ thuế tài nguyên, chống xói mòn cơ sở thuế tối thiểu toàn cầu), thuế thu nhập cá nhân sẽ phân chia theo tỉ lệ: trung ương hưởng 70% số thu của Hà Nội và TP.HCM, địa phương giữ lại 30%.

Hải Phòng, Đà Nẵng, Quảng Ninh tỉ lệ phân chia ngân sách trung ương và địa phương tương ứng 25% và 75%. Các địa phương còn lại tỉ lệ phân chia là 20% và 80%.

Với khoản thu từ thuế tiêu thụ đặc biệt, trừ khoản hoàn thuế này và thu từ hàng nhập khẩu, ngân sách trung ương hưởng 80% số thu của Hà Nội, TP.HCM; 60% số thu của Hải Phòng, Đà Nẵng, Quảng Ninh và Đồng Nai. Các địa phương khác tỉ lệ là 50% và tương ứng tỉ lệ phân chia phần còn lại.

Ngoài ra là các quy định phân chia ngân sách đối với thuế bảo vệ môi trường, tiền sử dụng đất, thuê đất, tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, tài nguyên nước với tỉ lệ phân chia 80%-20% hoặc 70%-30% tùy trường hợp. 

Đối với phương án 2, Chính phủ xây dựng phương án tỉ lệ phân chia cụ thể giữa trung ương và địa phương với các khoản thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp (trừ thuế thu nhập doanh nghiệp từ hoạt động thăm dò, khai thác dầu, khí và thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu). 

Thuế thu nhập cá nhân; thuế tiêu thụ đặc biệt, trừ khoản hoàn thuế tiêu thụ đặc biệt (nếu có) và thuế tiêu thụ đặc biệt thu từ hàng hóa nhập khẩu; thuế bảo vệ môi trường; thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, tài nguyên nước sẽ do cơ quan có thẩm quyền của trung ương cấp phép. 

Phương án này cần được trình Quốc hội quyết định.

Việc phân chia đảm bảo linh hoạt khi có biến động

Riêng số thu từ thuế giá trị gia tăng (không gồm số thuế hoàn theo Luật Thuế giá trị gia tăng), việc phân chia theo tỉ lệ 70% và 30%. Việc phân chia cho từng địa phương trên cơ sở nguyên tắc, tiêu chí trong từng giai đoạn do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định.

Tiền sử dụng đất, tiền thuê đất (trừ thu tiền sử dụng đất gắn với tài sản trên đất do các cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc trung ương quản lý), các địa phương không nhận bổ sung cân đối, ngân sách trung ương hưởng 30% và địa phương 70%. 

Với địa phương nhận bổ sung cân đối, tỉ lệ phân chia là 20% và 80% giữa trung ương với địa phương.

Thẩm tra nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi cho rằng việc thực hiện phân cấp nguồn thu giữa Trung ương và địa phương có ảnh hưởng lớn tới nguồn lực thực hiện nhiệm vụ. 

Đa số nhất trí với phương án Chính phủ trình, chỉ quy định việc phân chia nguồn thu giữa Trung ương và địa phương. 

Trên cơ sở đó, giao HĐND cấp tỉnh quyết định việc phân cấp nguồn thu khi đang thực hiện sáp nhập các xã, cần có thời gian để làm rõ quy mô, cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền cấp xã để bố trí ngân sách. 

Về tỉ lệ phân chia, để bảo đảm việc linh hoạt trong trường hợp có biến động lớn hoặc có chênh lệch lớn về số thu, chi, đa số ý kiến nhất trí với phương án 2, chỉ quy định trong dự thảo luật về nguyên tắc, các nguồn thu phân chia. 

Từ đó giao Chính phủ xây dựng phương án về tỉ lệ phân chia trình Quốc hội xem xét, quyết định, điều chỉnh.

Cấp tỉnh và cấp xã giảm sau sáp nhập được nhận hỗ trợ ngân sách ra sao?

Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định ngân sách trung ương hỗ trợ 100 tỉ đồng cho mỗi đơn vị cấp tỉnh giảm sau sáp nhập và 500 triệu đồng cho mỗi đơn vị cấp xã giảm sau sáp nhập.