Công trình nhà ga cảng hàng không quốc tế Vân Đồn đang được gấp rút xây dựng - Ảnh: ĐỨC HIẾU

Với tầm quan trọng của đặc khu và số tiền đầu tư rất lớn, có nhiều ý kiến khác nhau, kiến nghị nhiều giải pháp để đầu tư vào đặc khu có hiệu quả chung cho đất nước...

Theo TS Huỳnh Thế Du, chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright, việc huy động nguồn lực lớn vào phát triển 3 đặc khu kinh tế phải tính đến hiệu quả đầu tư. Bởi vốn đầu tư hàng chục tỉ USD có thể làm nên gánh nặng rất lớn cho nền kinh tế, liệu lợi ích đặc khu mang lại có lớn hơn chi phí bỏ ra hay không, cần cân nhắc. 

Ông Du đặt vấn đề đầu tư vào khu vực Hà Nội, TP.HCM để nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế, nâng cao khả năng đổi mới, sáng tạo có thể hiệu quả hơn. Bối cảnh hiện nay cần tạo ra các đô thị cạnh tranh quốc tế, nơi tập trung người giỏi, người giàu... 

Nếu đặt mục tiêu thu hút những doanh nghiệp quốc tế, ông Du vẫn cho rằng khu phía đông TP.HCM gồm vùng Thủ Thiêm, quận 9, quận 2 sẽ là một đặc khu hiệu quả hơn. Lưu ý cần cân nhắc rất kỹ giữa lợi ích và chi phí, ông Du cho rằng mức độ sẵn sàng trong phát triển các đặc khu cần được tính đến.

Nhấn mạnh đằng sau đặc khu Thâm Quyến (Trung Quốc) là Hong Kong, ông Du nhìn nhận muốn phát triển thành công đặc khu kinh tế cần một chỗ dựa. 

Với đặc khu Phú Quốc có thể phát triển cụm ngành du lịch, đặc khu Vân Đồn nếu có chiến lược quyết liệt phát triển gắn với nền kinh tế Trung Quốc sẽ có cơ hội lớn. Còn đặc khu Bắc Vân Phong, ông Du cho rằng đến nay chưa rõ chỗ dựa phát triển và nền tảng cho thành công...

TS Nguyễn Đình Cung, viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, chưa tin ba đặc khu sẽ phát triển thành công các ngành công nghệ cao, bởi Hà Nội và TP.HCM có khả năng tốt nhất nhưng vẫn không làm được.

Đồng quan điểm, GS Nguyễn Mại dẫn chứng khi Samsung quyết định đầu tư trung tâm nghiên cứu phát triển tại Hà Nội quy mô khoảng 3.200 kỹ sư, UBND TP Hà Nội định cấp đất tại Đông Anh, rồi Khu công nghệ cao Hòa Lạc, Samsung đều không đồng ý. Lý do là những kỹ sư công nghệ cao chỉ thích hợp làm việc tại khu vực trung tâm Hà Nội.

Trong khi đó, TS Trần Hữu Hiệp, nguyên trưởng bộ phận giúp việc tổ nghiên cứu cơ chế đặc thù Phú Quốc, cho biết ba vấn đề cốt lõi quyết định sự thành công của một đặc khu kinh tế là vốn, tổ chức bộ máy và hạ tầng. So với hai đặc khu là Vân Đồn và Bắc Vân Phong thì Phú Quốc có nhiều lợi thế vượt trội về địa chính trị, hạ tầng và nguồn thu.

Theo ông Hiệp, việc các tỉnh đề xuất trung ương cho giữ lại nguồn thu và tăng nguồn lực đầu tư hạ tầng đặc khu là cần thiết, bởi đã là đặc khu kinh tế thì phải có chính sách vượt trội hơn các nơi. 

"Phú Quốc có nguồn thu mỗi năm trên 2.000 tỉ đồng, nhưng phải nộp về ngân sách tỉnh, sau đó xin điều tiết lại. Nên cho các đặc khu được giữ lại nguồn thu để chủ động, giảm bớt tầng nấc trung gian" - ông Hiệp nói.

TS Trần Đình Thiên (viện trưởng Viện Kinh tế VN): Căn cứ kỳ vọng mỗi đặc khu để đầu tư

Ưu đãi bình thường sẽ không hiện thực hóa được mục tiêu tạo đặc khu. Vì vậy, Bộ Tài chính không nên vì lo ngại thất thu ngân sách mà "bác" yêu cầu của các tỉnh.

Song điều đó cũng không có nghĩa Nhà nước sẽ đáp ứng các yêu cầu này một cách vô điều kiện và bằng mọi giá.

Theo tôi, phải căn cứ vào kỳ vọng của mỗi đặc khu xem nó phát triển thế nào để có mức đầu tư và ưu tiên hợp lý. Sau đó trung ương sẽ đầu tư cho đặc khu những khoản gì, ở chỗ nào?

Chúng ta cần nhấn mạnh thêm rằng mục tiêu lập đặc khu là để thu hút các nhà đầu tư đàng hoàng, có trình độ cao.

Tuy nhiên, cách chúng ta kéo họ đến hiện nay chủ yếu nhấn mạnh vào ưu tiên ưu đãi thuế, tăng quyền sử dụng đất, ưu tiên này, ưu tiên kia. Trong khi đó, thể chế vượt trội cao, hình mẫu thể chế tốt nhất lại thận trọng, dè dặt.

Tôi cho rằng đặc khu trong thời đại ngày nay phải đặc biệt chú trọng ưu tiên thể chế vượt trội, chứ không phải chỉ chú trọng ưu tiên ưu đãi. Như thế mới có nhà đầu tư tốt. Theo lối xin ưu tiên, ưu đãi, chúng ta vô tình đi vào lối mòn xin - cho.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh (trưởng bộ môn quản trị tài chính quốc tế, Học viện Tài chính): Dựa trên quy hoạch phát triển từng đặc khu để xem xét

Các đặc khu kinh tế cần có cơ chế đặc biệt riêng để tự quyết định được trong phạm vi không vi phạm luật.

Từ đó đem lại lực hút với nhà đầu tư trong và ngoài nước cũng như đem lại ý chí, khả năng độc lập, tự chủ, tự phát huy của các cán bộ ở đặc khu đó.

Nếu cả ba địa phương đều xin giữ lại thêm nguồn thu trên địa bàn để làm đặc khu, ngân sách nhà nước sẽ đối mặt với nguy cơ hụt thu nghiêm trọng.

Tuy nhiên nếu không dành ưu đãi đặc biệt, đặc khu không mang tới hiệu quả cao nhất. Do vậy, cơ quan quản lý phải dựa trên quy hoạch phát triển từng đặc khu để xem xét mình cần phải làm gì, làm thế nào để phát triển đặc khu.

THÚY LINH ghi

Chọn Hà Nội và TP.HCM làm đặc khu là thượng sách!

TTO - Giờ đây, Việt Nam cần chọn chiến lược phát triển tập trung vào các trung tâm một cách rõ ràng, trong đó Hà Nội và TP.HCM nên có đặc khu kinh tế.