Công trình nhà ga cảng hàng không của đặc khu kinh tế Vân Đồn, Quảng Ninh đang được gấp rút xây dựng - Ảnh: ĐỨC HIẾU

Điều quan trọng là bước đi này cần tầm vóc hơn về mục tiêu, thông thái hơn về chiến lược và sắc bén hơn về phương cách thực thi.

Hướng tới ba mục đích lớn

Nỗ lực xây dựng đặc khu kinh tế (ĐKKT) cần nhằm tới ba mục đích lớn. Thứ nhất, đó là một thông điệp chiến lược về ý chí phát triển, tư duy hội nhập và năng lực tổ chức.

Thứ hai, các ĐKKT là động lực thúc đẩy Việt Nam đẩy nhanh công cuộc cải cách - phát triển thông qua gắn kết sâu rộng với thế giới và thử nghiệm các mô hình quản trị có tính đột phá.

Thứ ba, các ĐKKT, thay vì hoàn toàn ỷ lại vào ưu đãi, phải là nơi thể hiện sự ưu tú về con người và thể chế.

Đây không chỉ là nơi sử dụng hiệu quả nhất mà còn là nơi tốt nhất thu hút và đào tạo nguồn nhân lực xuất sắc cho Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý, lãnh đạo và hội nhập quốc tế.

Với các mục tiêu này, sự hình thành và phát triển của các ĐKKT sẽ không chỉ hạn hẹp ở ba khu Vân Đồn, Bắc Vân Phong và Phú Quốc, mà có thể lan tỏa rất nhanh, biến cả Việt Nam thành đặc khu phát triển của cả châu Á và thế giới.

Trong phát triển, Việt Nam rất cần chú ý tới khả năng này. Nó gọi là "đà thắng lợi" (momentums), hay nôm na là "thừa thắng xông lên".

Bên cạnh đó, mỗi ĐKKT cần có chiến lược riêng, đặc sắc để khai thác tối đa đặc thù và lợi thế của mình. Với ĐKKT Vân Đồn, khai thác sức mua của thị trường Trung Quốc cần là ưu tiên hàng đầu.

Với ĐKKT Bắc Vân Phong, khai thác thế mạnh du lịch của miền Trung và Việt Nam cần được ưu tiên hàng đầu, đặc biệt trong giai đoạn đầu.

Còn ĐKKT Phú Quốc có tiềm năng rất lớn để trở thành một mô hình phát triển bền vững của thế kỷ 21, dựa trên sự bảo toàn hệ sinh thái và khai thác tối đa các công nghệ thông minh.

Điện mặt trời, rừng nguyên sinh, đảo thông minh, nơi hội tụ các ý tưởng và chia sẻ kiến thức cần trở thành những đặc trưng định hình nên ĐKKT Phú Quốc tương lai.

TS Vũ Minh Khương

Cần một luật chung

Trong triển khai thực hiện các ĐKKT ở Việt Nam, cần chú ý là phải có một luật ĐKKT chung. Nó tạo cho Việt Nam một vũ khí chiến lược có sức mạnh tiềm tàng để triển khai ở bất kỳ đâu và bất kỳ lúc nào khi có thể tạo ra xung lực phát triển quan trọng cho toàn bộ nền kinh tế.

Trên cơ sở luật chung này, nghị định áp dụng luật ĐKKT cho ba địa bàn Vân Đồn, Bắc Vân Phong và Phú Quốc là bước đi khởi đầu.

Để tăng hiệu quả và cộng hưởng của ba ĐKKT với toàn bộ nền kinh tế, Chính phủ nên lập hội đồng gồm các chuyên gia hàng đầu có trách nhiệm hỗ trợ, tư vấn và xúc tiến các ĐKKT phát triển.

Hội đồng không can thiệp vào quyết định của lãnh đạo ĐKKT nhưng theo dõi chặt chẽ và định kỳ phân tích, đánh giá, chấm điểm hiệu quả của các ĐKKT để báo cáo Thủ tướng. Cách kiểm soát quyền lực tốt nhất là đồng hành, minh bạch và đánh giá khoa học.

Bộ máy vận hành của các ĐKKT nên học kinh nghiệm các cục tác nghiệp (statutory boards) của Singapore. Trong cơ chế này, cơ quan thực thi chính sách có nhiều cơ chế giống với doanh nghiệp.

Họ có hội đồng quản trị và có khả năng linh hoạt tuyển dụng người giỏi và hỗ trợ các dự án đầu tư có hiệu quả cao. Chẳng hạn, họ có thể thuê chuyên gia và trả lương 200.000-300.000 USD nếu thấy chuyên gia này có thể đem lại cho tổ chức hàng triệu USD.