Trao đổi với Tuổi Trẻ Online, ông Đào Hà Trung - chủ tịch Hội Công nghệ cao TP.HCM - cho biết trong xu thế mới, chợ dân sinh dường như đang phải đối mặt với một cuộc chiến không cân sức với các siêu thị, trung tâm thương mại và những ứng dụng mua sắm trực tuyến. Nếu chỉ giữ vai trò mua bán đơn thuần, chợ sẽ khó lòng tồn tại.

Thay vào việc đuổi kịp hay cạnh tranh, chợ truyền thống nên tìm cho mình một lối đi riêng, một "đại dương xanh" để tồn tại và phát triển. 

Đã đến lúc chúng ta nhìn nhận chợ dân sinh dưới một góc độ hoàn toàn mới: nơi bảo tồn văn hóa, kết nối cộng đồng và ươm mầm đổi mới.

Ba chức năng cần đẩy mạnh để chợ truyền thống phát triển

Bản thân các khu chợ truyền thống có những chức năng vốn là thế mạnh mà không một loại hình nào có được, như việc tương tác trực tiếp với khách hàng và khả năng linh hoạt, thích nghi nhanh chóng. Thay vì cố gắng cạnh tranh với các kênh bán lẻ hiện đại về sự đa dạng hay giá cả, chợ dân sinh tương lai nên tập trung vào những gì làm nên bản sắc của mình.

Đó chính là những sản phẩm địa phương, đặc sản vùng miền, thực phẩm tươi sống, hữu cơ hoặc được chế biến thủ công. Điều này không chỉ giúp phát triển kinh tế địa phương mà còn mang đến cho người tiêu dùng những trải nghiệm cá nhân hóa cao.

"Mỗi gánh hàng, mỗi gian chợ nếu có thể kể một câu chuyện về văn hóa, về nguồn gốc sản vật, tạo ra giá trị độc đáo mà các siêu thị hay các chuỗi bán lẻ khó lòng có được thì các khu chợ truyền thống hoàn toàn có lợi thế cạnh tranh riêng biệt", ông Trung nói thêm.

Bên cạnh đó, các khu chợ truyền thống vẫn đảm bảo tính cộng đồng, nhưng theo một cách mới hơn đó là biến chợ truyền thống trở thành những điểm hẹn ẩm thực, văn hóa và du lịch. Ông dẫn giải những buổi chợ phiên dành riêng cho đồ thủ công mỹ nghệ, đồ cũ... hay các sản phẩm OCOP cũng sẽ thu hút du khách trong và ngoài nước.

Đồng thời, chợ cần được thiết kế lại để trở thành một không gian thân thiện với mọi lứa tuổi, nơi có thể là chỗ các gia đình cùng con cái đến để có một không gian chung, cùng nhau trải nghiệm và khám phá, học hỏi.

"Một chức năng khác đó chính là việc biến những khu chợ dân sinh truyền thống trở thành những sân chơi khởi nghiệp (start-up), nơi các bạn trẻ sẵn sàng chuyển đổi có thể thử nghiệm những mô hình kinh doanh mới, giới thiệu các sản phẩm độc đáo trong lĩnh vực văn hóa, ẩm thực, du lịch hay dịch vụ. 

Điều này không chỉ làm cho chợ thêm phần sinh động mà còn tạo ra một hệ sinh thái đổi mới, nơi các ý tưởng sáng tạo được nuôi dưỡng và phát triển ngay trong lòng cộng đồng", ông Trung nói thêm.

Chuyển đổi chợ nhưng vẫn cần đảm bảo quyền lợi của nhóm yếu thế

"Cứu nguy" cho chợ truyền thống là một lộ trình chuyển đổi dài hạn với nhiều khó khăn thử thách. Chủ tịch Hội Công nghệ cao TP.HCM phân tích sự bùng nổ phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại và thương mại điện tử là một xu thế tất yếu, nhiều tiểu thương cần chấp nhận cuộc chơi này nếu như muốn tiếp tục tồn tại.

Trong đó, chuyển đổi là một cuộc tái cấu trúc toàn diện, từ đổi mới chức năng, ứng dụng công nghệ và kết hợp với sự trợ giúp của chính quyền địa phương để thích ứng kịp thời mà không cần tìm cách đuổi kịp, cạnh tranh với kênh bán lẻ hiện đại.

"Các ứng dụng khoa học công nghệ không phải chỉ dành riêng cho các nhà bán lẻ lớn mà ngày càng rẻ, càng thuận lợi, dễ sử dụng và triển khai nhanh chóng cho cả những cá thể sản xuất kinh doanh. Tốc độ và sự đa dạng là thế mạnh mà chợ dân sinh cần khai thác", ông bổ sung.

Có thể chia theo 3 nhóm đối tượng để chuyển đổi, để phù hợp với đặc thù của chợ truyền thống tại Việt Nam: 

Đối với nhóm thương nhân có khả năng thay đổi có thể hỗ trợ đào tạo và tạo điều kiện chuyển đổi phù hợp với mô hình mới; nhóm thương nhân gặp khó khăn trong việc thích nghi, nếu mong muốn tiếp tục kinh doanh theo mô hình cũ, có thể sắp xếp sang các chợ chưa triển khai mô hình mới.

Nhóm tiểu thương lớn tuổi, ít am hiểu công nghệ sẽ là nhóm gặp nhiều trở ngại trong việc chuyển đổi. Đây cũng là đầu bài cho các start-up để ứng dụng công nghệ hay nhiều nhóm đối tượng cùng nhau hỗ trợ giải quyết. 

Trong quá trình này, chính quyền địa phương đóng vai trò điều tiết, đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra từ từ, không đột ngột. Quan trọng hơn, cần có những chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp nếu tiểu thương không thể tiếp tục kinh doanh tại chợ. 

Điều này không chỉ đảm bảo sinh kế cho họ mà còn thể hiện tính nhân văn của quá trình phát triển, giúp chợ dân sinh vừa tiến lên hiện đại, vừa giữ vững bản sắc vốn có.

Chợ truyền thống ở TP.HCM vẫn có cách 'bớt ế'

Chợ truyền thống vẫn có nhiều tiềm năng phát triển, nếu được định vị lại đúng vai trò và được đầu tư hợp lý.