Đại tá quân y Vũ Giáp hiện nay - Ảnh: Q.V.

"Trong khi anh em quân y chúng tôi thì cứ có thương bệnh binh là phải tận tâm cứu chữa dù đó chính là kẻ thù vừa mới bắn giết quân mình” - đại tá quân y Vũ Giáp, sư đoàn 302, nói.

Cái chết của thiếu tá quân y

Mùa hè năm 1984, thiếu tá Nguyễn Đăng Tân, chủ nhiệm ban quân y sư đoàn 302, hi sinh trong lúc làm nhiệm vụ.

Hôm ấy, bác sĩ Tân đi kiểm tra việc cứu chữa thương bệnh binh trung đoàn 271 ở tiền phương vùng núi Siem Reap.

Nhiệm vụ hoàn tất, các y bác sĩ quân y trở về ban chỉ huy sư đoàn theo con đường đất mà hôm trước đã đi. Chiếc Zin130 đi được hơn nửa đường, lái xe phát hiện có một cây rừng đổ chắn ngang đường nên đánh tay lái vòng qua con đường khác thì rơi trúng vào ổ phục kích của quân Pol Pot.

Mặc dù nhận biết dấu hiệu xe quân y nhưng kẻ thù vẫn bấm mìn định hướng Claymore và nã thêm đạn B40, B41.

Bác sĩ Tân cùng một y tá ngồi trước trúng đạn biến dạng cả thi thể. Số còn lại nhảy xuống tìm vị trí chiến đấu nhưng đó là cuộc chống trả hoàn toàn không cân sức của các chiến sĩ quân y chứ không phải quân tác chiến.

Họ chỉ có vài khẩu AK, súng ngắn đối đầu với hỏa lực chống tăng của địch. 15 người hi sinh tại chỗ. Chiến sĩ lái xe may mắn bị thương nhẹ, cắt đường rừng chạy bộ tìm đơn vị đóng quân gần đó để xin chi viện.

Tuy nhiên, khi quân cứu viện đến nơi thì lính Khmer Đỏ đã kịp rút đi, chỉ còn lại mặt đường loang đỏ máu và thi thể các chiến sĩ quân y Việt Nam...

Đại tá quân y Vũ Giáp kể đêm ấy đưa thi hài đồng đội về truy điệu mà ông không kìm được nước mắt.

Bác sĩ Nguyễn Đăng Tân là người miền Bắc, từng trải qua lửa đạn chống Mỹ ở chiến trường miền Nam Việt Nam trước khi sang Campuchia theo đoàn quân tình nguyện.

Là chủ nhiệm quân y sư đoàn 302, ông hay dặn dò cấp dưới dù khó khăn thế nào cũng phải ưu tiên cứu chữa người dân nước bạn vì ông cho rằng nhiệm vụ chính của quân đội tình nguyện Việt Nam qua đây là để cứu sống một dân tộc đang bị diệt chủng.

Bác sĩ Tân hi sinh để lại người vợ với ba đứa con thơ đang trông mong ngày ông trở về. Sau khi ông nằm xuống, một bác sĩ quân y khác của sư đoàn 302 trên đường đi tổ chức đội phẫu thuật cho trung đoàn 201 đã bị thương mất một chân vì mìn...

Quân y sư đoàn 302 giúp đỡ người dân Campuchia - Ảnh: Đại tá Vũ Giáp cung cấp

Nhiệm vụ của quân y

Tại sao phải ưu tiên giúp dân Campuchia? Vì đất nước chùa tháp sau mấy năm dưới tay Khmer Đỏ, đội ngũ trí thức đã bị tiêu diệt có hệ thống, trong đó có các bác sĩ và nhân viên y tế.

Vì vậy, quân y Việt Nam vừa làm nhiệm vụ chiến trường vừa được giao đảm nhiệm cả việc chăm sóc y tế cho dân bạn.

Bác sĩ Nguyễn Lập, ngày đó là cựu y tá Quân đoàn 4, nhớ lại: “Nơi nào có mặt quân Pol Pot thì nơi đó tiêu điều, chết chóc, đến mạng dân không được tôn trọng, lấy đâu cơ sở y tế lo cho họ. Mà trong chiến tranh, bom mìn sát thương cho dân cũng ẩn họa khắp nơi. Người dân Campuchia rất cần được chữa trị y tế”.

Bác sĩ Lập kể ban đầu người dân Campuchia ngại nhờ vả quân y Việt Nam. Các nhân viên quân y của ta phải đích thân vào từng phum sóc để khám bệnh, phát thuốc miễn phí tại chỗ cho họ.

Bệnh tật nhiều nhất lúc đó là sốt rét, tiêu hóa và phổi vì hoàn cảnh sống quá khốn khổ, rồi các thương tật do giẫm phải mìn Khmer Đỏ gài lại.

Bi thảm nhất là các loại mìn Trung Quốc viện trợ cho quân Pol Pot. Nó thường không gây tử vong mà nổ miểng phạt làm mất chân. Người giẫm phải chịu tàn phế, thành gánh nặng cho cả gia đình.

“Thuốc men chữa bệnh thì dù thiếu hụt chúng tôi vẫn cố gắng xoay xở, nhưng lo nhất là thiếu máu truyền cho các ca phải giải phẫu. Thời chiến khốc liệt, làm gì có tủ lạnh, máu dự trữ như bây giờ. Nhiều chiến sĩ tình nguyện còn lấy cả máu mình để truyền cho người dân Campuchia cần phẫu thuật” - bác sĩ Lập nói.

Thương binh Việt mà rơi vào tay Pol Pot thì coi như xong!

“Hồi ấy trang thiết bị, thuốc men của quân y thiếu thốn lắm. Ngay cả lương thực anh em cũng phải dè xẻn từng miếng, ăn độn bo bo, khoai mì thường ngày, nhưng mọi người đều quán triệt không được phân biệt thương bệnh binh ta hay địch, người Khmer hay quân đội cách mạng Campuchia mới thành lập, thậm chí cả quân Pol Pot”.

Đại tá Vũ Giáp cho biết câu chuyện quân y Việt Nam cứu kẻ thù đến giờ vẫn được nhắc nhớ nhiều ở nước bạn. Trong khi thương bệnh binh Việt Nam mà rơi vào tay quân Khmer Đỏ thì coi như xong...

Y tá Nguyễn Tri Huyện, thuộc quân y tiểu đoàn 3, trung đoàn 4, sư đoàn 5, kể thêm chính mình đã cứu thương cho gần chục thương binh Pol Pot. Đó là những tên lính bị trúng đạn lúc hai bên giao tranh và bị đồng đội rút chạy bỏ rơi.

“Kiểm tra chiến trường chúng tôi thấy họ nằm rên rỉ, và đa số đều bị thương rất nặng. Trong khi việc cứu chữa quân mình đã hết sức căng thẳng, chúng tôi còn phải lo chăm sóc y tế cho cả kẻ thù vừa mới cầm súng nã đạn vào mình.

Việc này không chỉ tùy tâm cá nhân, mà là nhiệm vụ chung của toàn bộ lực lượng quân y trên chiến trường Campuchia.

Tất cả đều giống y như đối với quân mình, anh em cũng sơ cứu, băng bó tại chỗ cho thương binh Pol Pot, rồi cũng khiêng cáng, cõng vai những người mới là kẻ thù của mình về bệnh xá trung đoàn, sư đoàn để chữa trị. Khi nào họ phục hồi, mới trả về cho chính quyền cách mạng nước bạn để họ có cơ hội hồi gia” - y tá Huyện nhớ lại.

Kỳ tới: Vị tướng hi sinh