Ý tưởng hồ chứa nước nhiều cấp để tạm giữ nước mưa giảm tải cho hệ thống thoát nước chung - Đồ họa: Vĩ Cường

* Xây hồ chống ngập tại gia: Khó khả thi

Trung tâm Điều hành chương trình chống ngập nước TP.HCM đang nghiên cứu dự án quy hoạch mạng lưới hồ điều tiết phân tán để giảm ngập úng, dự kiến sẽ chuyển cho Sở Quy hoạch - kiến trúc TP.HCM thẩm định trong thời gian tới.

Dự án này quy hoạch hệ thống hồ điều tiết của TP làm hai loại. Một loại hồ điều tiết có kích cỡ lớn vài trăm hecta, loại còn lại là những hồ có diện tích nhỏ, vài ngàn mét vuông hoặc thậm chí chỉ là bể chứa được 1 - 2m³ nước đặt dưới nền hoặc trên mái nhà của dân.

Nhiều hồ nhỏ để tránh ngập lớn

Đề xuất chủ đạo của dự án là phân tán diện tích chứa nước ra thành nhiều hồ nhỏ, nằm rải rác trong các khu đô thị, khu công nghiệp, trường học, bệnh viện, cơ quan, công viên và cả trong nhà của người dân.

Theo đơn vị nghiên cứu đề án (Trung tâm quản lý nước và khí hậu - ĐH Quốc gia TP.HCM), đề xuất này trên nguyên lý tích tiểu thành đại, phù hợp với tình hình tại TP.HCM hiện nay là không còn nhiều đất để làm những hồ điều tiết lớn vài trăm hecta để chống ngập.

Theo dự án, hồ điều tiết phân tán sẽ chia thành bốn cấp nhằm mục đích trữ nước mưa trước khi xả vào hệ thống cống thoát nước chung.

Cấp một là các hồ ở những khu vực đất trống, còn diện tích lớn như hồ Khánh Hội (Q.4), hồ Gò Dưa (Q.Thủ Đức)... mà TP đang nghiên cứu thực hiện. Cấp hai là những hồ nước vài ngàn mét vuông trong các khu công nghiệp, khu đô thị.

Cấp ba là những hồ nước nhỏ tại nơi công cộng như công viên, trường học, bệnh viện, vỉa hè, dải phân cách đường giao thông... Và cấp bốn là những hồ điều tiết trong nhà của mỗi hộ dân.

Hiện nay, nước mưa từ nhà dân chảy thẳng ra đường hoặc hẻm, sau đó xuống cống nhỏ rồi ra cống lớn. Nếu mưa lớn, hệ thống cống quá tải, nước không thoát kịp sẽ gây ngập đường, ngập hẻm và khu dân cư.

Khi có hệ thống hồ điều tiết này, nước mưa từ nhà dân, trường học, bệnh viện sẽ được giữ lại trong các hồ, làm giảm lượng nước mưa đổ về hệ thống cống thoát nước, áp lực lên hệ thống cống chính sẽ nhẹ đi, không gây ngập lúc trời mưa to.

Khi trời hết mưa, áp lực nước ở các cống nhỏ hơn trong hồ thì nước từ các hồ này từ từ thoát ra cống. Nếu người dân muốn dùng nước mưa này để tưới cây, rửa xe, rửa nhà thì đóng van xả ra hệ thống cống chung.

Ông Hồ Long Phi, giám đốc Trung tâm quản lý nước và khí hậu, cho biết cách làm những hồ điều tiết nhỏ trong mỗi hộ gia đình rất đơn giản, không gây tốn kém kinh phí nhiều cho người dân. Mỗi hồ điều tiết mini trong các gia đình chỉ tốn khoảng 2 - 3 triệu đồng.

Nhà nào có khả năng thì xây bằng ximăng bốn phía, có nắp đậy, dưới đáy để trống cho nước thẩm thấu xuống đất. Cách đơn giản hơn nữa là sử dụng những bồn chứa nước bằng nhựa hoặc bằng inox mà các gia đình vẫn chứa nước sinh hoạt hằng ngày.

Nước mưa được gom từ mái nhà xuống các máng nước, qua các ống nước dẫn vào hồ. Các hồ có ống thoát nước ra cống chung. Vật liệu cũng đơn giản, dễ tìm như vật liệu dẫn nước mưa thường dùng của các gia đình.

Gia đình nào muốn làm bài bản có thể xây hồ trên sân thượng, ống dẫn nước vào hệ thống chung thì vẫn chỉ là ống nước bình thường có van điều khiển để chủ nhà đóng mở khi cần thiết. Nếu lo chứa nước bị muỗi mòng phát sinh dịch bệnh thì có thể làm hồ kín.

Mô hình hồ chứa nước tại gia - tài liệu do Trung tâm Điều hành chống ngập nước TP.HCM cung cấp

Quyết tâm sẽ làm được

Theo ông Phi, khó nhất vẫn là làm loại hồ điều tiết trong nhà người dân. Việc vận động trước hết và chủ yếu là ở những khu dân cư mới xây dựng hoặc người dân xây lại nhà mới trong khu dân cư cũ. Nhà nước sẽ đi dần từ khuyến khích đến bắt buộc, chính quyền sẽ thể chế hóa thành quy định.

Trong bản vẽ cấp giấy phép xây dựng phải có thiết kế hồ chứa nước mưa này. Xây dựng xong mà không có hồ thì Nhà nước không cho hoàn công.

“Việc này chính là lồng ghép việc phát triển đô thị và xử lý giảm tải thoát nước. Mỗi căn nhà được xây lên tức là có một diện tích đất bị bêtông hóa, diện tích ngậm nước sẽ giảm, làm cái hồ trong nhà là tự bù quá tải thoát nước. Điều này tránh được sai lầm trong phát triển lâu nay là gây ra gánh nặng cho hạ tầng” - TS Long Phi khẳng định.

Theo TS Long Phi, ban đầu Nhà nước nên thí điểm ở những khu dân cư mới như quận 2, 7, 9, 12 và những khu dân cư đang bị ngập, làm hồ ở những nơi công cộng trước rồi vận động người dân làm sau.

Có thể làm trước một, hai hồ nhỏ, nước ngập sẽ giảm đi một chút. Hiệu quả ấy sẽ là động lực để người dân thực hiện theo.

Những hộ gia đình làm hồ điều tiết trong nhà sẽ được Nhà nước hỗ trợ kinh phí (giống như hiện nay mỗi gia đình mua một bộ năng lượng mặt trời thì được hỗ trợ 1 triệu đồng) và thiết kế kỹ thuật của hồ. Kinh phí này lấy từ kinh phí chống ngập của TP.

Về hiệu quả của dự án, TS Long Phi khẳng định phụ thuộc vào quá trình triển khai. Việc vận động cho người dân ý thức trách nhiệm chống ngập là của chung, mỗi người cần góp một tay là rất quan trọng.

Khi vận động, cần cả hệ thống chính trị vào cuộc thì việc chống ngập mới chuyển hướng hiệu quả hơn.