Tàu bơm hút cát neo đậu dày đặc tại khu vực đảo Phú Quốc - Ảnh: Vân Trường

Trong khi nhu cầu nhập khẩu cát của Singapore luôn rất lớn thì giá cát mà DN Việt Nam khai báo xuất khẩu ngày càng giảm đến mức khó tin.

Bán cát giá bèo

Các hợp đồng xuất khẩu thời điểm năm 2008-2009 thể hiện giá cát loại xấu nhất (hạt mịn) là 3 USD/m³, còn cát hạt to có giá từ 4-6,6 USD/m³. Từ năm 2013 đến nay, khi Bộ Xây dựng cho phép xuất khẩu cát nhiễm mặn trở lại thì giá cát lao dốc không phanh.

Theo tài liệu, năm 2014, Công ty BKG, Công ty Quốc Bảo... khai báo giá 2 USD/m³; Công ty Phương Thảo Nguyên xuất cho Công ty Win Universal (Hong Kong) giá 2,2 USD/m³, sau đó giảm xuống 2 USD/m³.

Bước sang tháng 1-2015 giá cát đột ngột giảm tới 50%. Đơn cử, ngày 8-1-2015 Công ty Môi Trường Xanh bán cho Công ty TNS Resources giá 1,21 USD/m³, bốn ngày sau DN này khai báo giảm xuống 1,1 USD/m³.

Điều kỳ lạ là cùng cát nhiễm mặn khai thác tại vùng biển miền Trung nhưng Công ty Quốc Bảo lại bán cho Công ty Sand Pacific với giá tới 1,65 USD/m³.

Gây sốc hơn, Công ty CP khoáng sản Kiến Hoàng và Công ty CP Bình Minh Vàng Vina khai báo với hải quan khi xuất khẩu cát cho Công ty Le Tong Resources và Công ty Ky Tuong Singapore với giá chỉ 0,8 và 0,9 USD/m³.

Giá này chỉ hơn phân nửa so với giá Công ty Quốc Bảo khai báo cùng thời điểm giữa năm 2015. Nhiều DN chuyên ngành xây dựng khi trao đổi với chúng tôi đều khẳng định họ không tin giá cát xuất khẩu thấp hơn 1 USD/m³.

Có giám đốc công ty còn khẳng định ông vừa ký hợp đồng bán cát nhiễm mặn (giá tại mỏ, chưa có chi phí khai thác) để san lấp một dự án ở tỉnh Khánh Hòa với giá 27.000 đồng/m³, tương đương 1,2 USD/m³.

Theo tài liệu, cả năm 2016 và hai tháng đầu năm 2017 các DN vẫn khai báo giá xuất khẩu cát nhiễm mặn tương đương như năm 2015.

Cụ thể, Công ty Kiến Hoàng bán 0,8 USD/m³, Công ty Cái Mép và Công ty Sài Gòn - Hà Nội bán 1,1 USD/m³. Công ty Đức Long bán cho Công ty Singapore Hua Kai Engineering giá 1,2 USD/m³, riêng bốn tàu bán trong tháng 11-2016 khai giá chỉ có 1 USD/m³. Các DN này xuất giá FOB (giao lên tàu).

Điều khó hiểu là dù giá bán rẻ mạt như thế nhưng năm 2015 các DN Việt Nam xuất khẩu tới 31,6 triệu m3 cát nhiễm mặn, chiếm gần 50% tổng khối lượng cát xuất khẩu giai đoạn 2008-2016.

Những đồi cát dự trữ khổng lồ gần sân bay quốc tế Changi, Singapore - Ảnh: Vân Trường

Ký hợp đồng 4,4 USD, kê khai 1 USD/m³?

Ngay trước giờ bài báo 'Cát Việt bán giá bao nhiêu?' được lên trang, phóng viên Tuổi Trẻ tìm được bản hợp đồng gốc bằng tiếng Anh ký tháng 5-2015 giữa Công ty Hải Dương KG và Công ty JIA DA Investment & Construction, có trụ sở tại Campuchia, do ông Chun Kim Khieng làm giám đốc. 

Theo hợp đồng, công ty này mua cát xuất sang Singapore nên các điều khoản ghi rõ giải quyết tranh chấp bằng luật pháp Singapore.

Theo đó, Công ty Hải Dương KG đồng ý bán cát tại Phú Quốc cho Công ty JIA DA Investment & Construction với giá 4,4 USD/m³, hình thức giao FOB. Khối lượng cam kết 200.000 tấn/tháng. Thời hạn hợp đồng 3 năm kể từ ngày ký.

Tuy nhiên theo hồ sơ, Công ty Hải Dương KG kê khai trị giá hải quan chỉ có 1 USD/m³ khi xuất bán bốn tàu cát vào tháng 10 và 11-2015.

Hải quan nghi vấn nhưng vẫn... chấp nhận

Trong năm 2014 và 2015, Tổng cục Hải quan có ban hành hai quyết định về hàng hóa xuất khẩu rủi ro về giá. Cả hai quyết định này đều xác định cát nhiễm mặn là đối tượng rủi ro về giá, đồng thời xác định mức giá tham chiếu là 2 USD/m³.

Đây là giá tham chiếu để các đơn vị hải quan đối chiếu, kiểm tra, xác định lại giá để tính thuế xuất khẩu trong trường hợp nghi vấn DN khai giá không trung thực.

Thực tế trong quá trình làm thủ tục thông quan, một số chi cục hải quan ghi vào hồ sơ dòng chữ “có nghi vấn” và chuyển sang bộ phận kiểm tra sau thông quan làm rõ.

Đơn cử, các hồ sơ hải quan của Công ty CP khoáng sản Kiến Hoàng lập khi bán cát cho Công ty Ky Tuong Singapore ngày 16-5, 1-6 và 5-6-2016 đều bị xác định “có nghi vấn”, do DN này khai báo giá chỉ có 0,8 USD/m³.

Thậm chí một hồ sơ còn được ghi chú “yêu cầu thực hiện xác định trị giá hải quan đúng quy định”. Tuy nhiên sau đó hải quan lại “chấp nhận khai báo”.

Tương tự, toàn bộ 6 hồ sơ của Công ty CP Khai thác sản xuất khoáng sản 55 lập từ ngày 8-8 đến 4-10-2016 khi xuất cát cho Công ty K.R Sen Investment giá 1 USD/m³ đều bị ghi “có nghi vấn - chuyển sau thông quan”. Dù được thông quan nhưng hồ sơ này vẫn bị đặt trong diện “nghi ngờ”.

Có một trường hợp hải quan không chấp nhận giá khai báo và DN buộc điều chỉnh tăng giá, đồng thời truy thu thuế theo giá mới. Đó là Công ty TNHH xây dựng và xuất nhập khẩu Hải Dương KG (xuất theo giấy phép của Công ty CP Hải Việt).

Theo kết luận kiểm tra sau thông quan ngày 24-2-2016, Cục Hải quan tỉnh Kiên Giang bác bỏ trị giá khai báo 1 USD/m³ đối với bốn tờ khai xuất khẩu cát cho Công ty JIA DA Investment & Construction (Campuchia) cuối năm 2015.

Hải quan xác định lại giá cát xuất khẩu là 1,3 USD/m³ và ban hành quyết định truy thu hơn 218 triệu đồng tiền thuế xuất khẩu đối với Công ty Hải Dương KG.

Vì sao hải quan các tỉnh đều chấp nhận giá xuất khẩu cát mà DN kê khai dưới giá tham chiếu 2 USD/m³ mà Tổng cục Hải quan đã xác định?

Trả lời câu hỏi này, ông Trần Đức Hùng (phó chánh văn phòng Tổng cục Hải quan) giải thích mức giá tham chiếu cát nhiễm mặn (2 USD/m³) là cơ sở để cơ quan hải quan so sánh, đối chiếu, kiểm tra trị giá khai báo, không được dùng để áp đặt trị giá hải quan.

Trong quá trình kiểm tra sau thông quan, nếu phát hiện hồ sơ mâu thuẫn, trị giá khai báo không đúng với giá trị giao dịch sẽ ấn định trị giá tính thuế, ấn định thuế và xử lý vi phạm.