Trao đổi với Tuổi Trẻ về vấn đề này, KTS Trần Ngọc Chính, chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, khẳng định bối cảnh phát triển mới đang đặt ra yêu cầu tổ chức lại không gian phát triển đất nước, điều chỉnh quy hoạch cấp quốc gia, cấp vùng, cấp tỉnh và cấp xã để phát huy tối đa lợi thế không gian mở của mỗi tỉnh, thành, xã, phường.

* Thưa ông, không gian phát triển mới đã mở ra, vậy công tác quy hoạch sẽ phải tổ chức lại ra sao để tận dụng tối đa lợi thế phát triển?

- Chúng ta có quy hoạch phát triển 63 tỉnh, TP và đã làm rất tốt trong quá trình phát triển đất nước những năm qua. Địa phương nào cũng có sự ổn định, phát triển kinh tế, hệ thống đô thị trong một thời gian dài. 

Tuy vậy, trong quá trình vận động và phát triển kinh tế - xã hội thì Trung ương Đảng, Chính phủ đã xem xét một cách toàn diện những vấn đề về không gian kinh tế chung của đất nước và từng địa phương.

Là một nhà quy hoạch, tôi thấy rằng đất nước mình rộng trên 330.000km², có 63 đơn vị hành chính cấp tỉnh, có tỉnh diện tích chỉ 850km2, có tỉnh dân số chưa được nửa triệu người. 

Lại có những tỉnh dân số 1 - 2 triệu người nhưng diện tích chỉ hơn 800km2, không bằng một phường, một khu đô thị của Trung Quốc.

Rõ ràng về khoa học hành chính, đô thị thì chúng ta đang manh mún, nên nếu cứ giữ nguyên 63 tỉnh, TP để phát triển thì đến một lúc nào đó không còn không gian cho sự phát triển. Không gian về đất đai, tài nguyên, nhân lực đều không đủ cho sự phát triển xã hội hiện đại. 

Một xã hội hiện đại đòi hỏi phải tập trung nhân lực, phát huy nguồn lực, tính liên kết vùng, lợi thế cạnh tranh, quan trọng hơn phải có tài nguyên thiên nhiên đủ lớn để khai thác cho sự phát triển hiện tại và để dành cho con cháu.

Và tất nhiên khi chúng ta sáp nhập tỉnh thành thì sẽ phải làm lại quy hoạch cấp tỉnh, TP, đặc biệt là 23 tỉnh vừa thành lập. Tất cả 63 tỉnh, TP đã được Thủ tướng phê duyệt quy hoạch tỉnh đến năm 2035 tầm nhìn đến năm 2050. 

Và để một đồ án quy hoạch cấp tỉnh được phê duyệt phải thông qua rất nhiều nội dung, mất rất nhiều thời gian, công sức. Dù các tỉnh trước đây đã có quy hoạch cấp tỉnh nhưng sau sáp nhập các tỉnh với nhau chúng ta không thể lấy hai quy hoạch đã có "cộng" lại.

* Ông có thể nêu một vài ví dụ về việc "không thể" này không?

- Ví dụ Hưng Yên và Thái Bình thì không thể lấy quy hoạch tỉnh Thái Bình "cộng" với quy hoạch tỉnh Hưng Yên để thành quy hoạch tỉnh Hưng Yên mới. Tỉnh Hưng Yên mới ngoài lợi thế tiếp giáp thủ đô, có hệ thống giao thông đường bộ, đường sắt phát triển, lại có biển nên tầm nhìn phải hướng biển. Sau sáp nhập sẽ phải lập quy hoạch tỉnh Hưng Yên mới trên cơ sở điều chỉnh hai quy hoạch cấp tỉnh đã duyệt trước đây.

Thực tế, nếu để nguyên quy hoạch đã duyệt của hai tỉnh Thái Bình, Hưng Yên cũ cũng không thực hiện được vì giờ không còn cấp huyện nữa, xã giờ cũng có phạm vi không gian phát triển rộng hơn nên buộc phải điều chỉnh, lập lại quy hoạch cấp xã. Ngoài ra, mối liên kết giữa tỉnh Hưng Yên mới với các tỉnh giáp ranh như Ninh Bình mới, TP Hải Phòng mới và TP Hà Nội cũng khác nên cần điều chỉnh lại quy hoạch.

Nhìn chung sau sáp nhập các tỉnh, TP thì tất cả các địa phương trên cả nước đều phải điều chỉnh lại quy hoạch cấp tỉnh, cấp xã. Còn Trung ương sẽ phải xem xét tới việc điều chỉnh quy hoạch tổng thể quốc gia.

* Sau sáp nhập không gian phát triển nhiều tỉnh thành gắn với biển, điều này sẽ tác động ra sao tới công tác lập lại quy hoạch các tỉnh mới?

- Có thể thấy trong chủ trương sáp nhập các tỉnh, TP Trung ương đã nghiên cứu rất kỹ về các vấn đề địa lý, kinh tế - xã hội, lịch sử văn hóa đất nước. Từ đó, đưa các tỉnh không có biển trước đây thành tỉnh có biển như hiện nay. 

Đây là sự đột phá lớn trong mở rộng không gian phát triển, phát huy mọi giá trị không gian địa lý phong phú, tạo nên các tỉnh mới vừa có biển, vừa có rừng, tạo lợi thế kinh tế đa dạng, kết nối hạ tầng giao thông giữa hai khu vực sẽ tốt hơn, bảo đảm an ninh quốc phòng.

Việt Nam là quốc gia biển đảo, với hơn 3.260km bờ biển, có lợi thế đặc biệt nên không gian kinh tế, không gian phát triển các địa phương cũng phải thay đổi để các địa phương có điều kiện đều có biển. 

Trước đây, chúng ta có 28/63 tỉnh, TP có biển (chiếm 44%), sau sáp nhập 21/34 địa phương có biển (chiếm trên 61%). Đặc biệt dọc theo trục Bắc - Nam thì các tỉnh giáp biển đều có sân bay, các trục cao tốc đường bộ, đường sắt cao tốc đã và đang được đầu tư chạy qua nên kết nối giao thông rất thuận tiện.

Bên cạnh đó, các trục giao thông đông - tây sau sáp nhập sẽ được các tỉnh quan tâm đầu tư hơn. Ví dụ, hiện nay kết nối Kon Tum với Quảng Ngãi chỉ có một tuyến duy nhất là đường 24 từ Kon Tum - Măng Đen - đèo Vi Ô Lắc - Ba Tơ - Thạch Trụ để xuống biển. 

Nhưng khi lập tỉnh Quảng Ngãi mới, theo quy hoạch sẽ có tuyến cao tốc kết Kom Tum với Quảng Ngãi theo trục đông - tây để kết nối rừng với biển. Lợi thế phát triển của tỉnh Quảng Ngãi mới được nhân đôi, có cửa khẩu quốc tế Bờ Y (nằm ở ngã ba Đông Dương giữa Việt Nam - Lào - Campuchia) kết nối trực tiếp với cảng biển nước sâu Dung Quất.

Rút ngắn thời gian lập quy hoạch các cấp cách nào?

* Nói như ông thì sau khi sắp xếp, tất cả quy hoạch các cấp đều nên thực hiện lại, vậy có giải pháp gì để rút ngắn thời gian lập quy hoạch, tránh gián đoạn hoạt động kinh tế của địa phương?

- Không gian phát triển thay đổi thì bắt buộc phải quy hoạch, tổ chức lại không gian phát triển để phát huy tối đa lợi thế của đất nước, của các tỉnh, TP.

Chúng ta vừa công bố 34 tỉnh, TP mới theo hướng rộng mở hơn, tầm vóc các địa phương cũng đã lớn hơn. Nhưng để các địa phương phát triển đúng tầm vóc thì việc đầu tiên phải bắt đầu là công tác quy hoạch, đó là điều chỉnh lại quy hoạch tổng thể quốc gia, tiếp đó điều chỉnh lại quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh, TP và quy hoạch cấp xã.

Đây là vấn đề lớn và muốn làm nhanh được công tác quy hoạch việc đầu tiên phải sửa đổi Luật Quy hoạch. Trong lúc chờ sửa luật thì cần làm trước quy hoạch cấp tỉnh, quy hoạch cấp xã để chính quyền các địa phương có "cái gậy" để chỉ đạo.

Theo cách làm từ trước đến nay thì có thể lập song song quy hoạch cấp vùng và quy hoạch cấp tỉnh. Nay quy hoạch cấp tỉnh, cấp xã cần làm ngay nên ưu tiên làm trước, còn với quy hoạch vùng, quy hoạch tổng thể quốc gia có thể làm sau, trường hợp có điều kiện làm ngay được thì tốt.

Thông thường việc lập và duyệt quy hoạch vùng, quy hoạch quốc gia mất cả năm nên cấp tỉnh, cấp xã không thể nằm chờ. Tinh thần chỉ đạo của Trung ương là không ngưng nghỉ, không vì vướng quy hoạch mà để hàng loạt dự án ở địa phương nằm chờ, các bộ ngành cần tìm ra giải pháp để khắc phục.

Trước mắt khi chưa có quy hoạch mới, các tỉnh nên ưu tiên làm trước những dự án đã được duyệt và phù hợp với quy hoạch tỉnh mới, chứ không ngồi chờ lập quy hoạch tỉnh. Nhiều dự án, con đường, cây cầu dù nhập các tỉnh lại nhưng không ảnh hưởng thì nên tạo điều kiện triển khai sớm để bảo đảm hiệu quả đầu tư.

Sáp nhập sẽ tạo làn sóng giãn dân từ trung tâm TP.HCM?

Việc sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu vào TP.HCM không chỉ mở rộng địa giới hành chính, mà còn đặt nền tảng cho chiến lược tái cấu trúc đô thị, tạo động lực thúc đẩy làn sóng dịch chuyển dân cư ra khỏi khu vực nội đô đang quá tải.