Trong khi 63 tỉnh, thành đã sáp nhập còn 34 tỉnh, thành từ ngày 1-7, vẫn tồn tại 64 công ty xổ số kiến thiết. Mỗi tỉnh, thành mới hiện có 2 - 3 công ty, mỗi ngày hơn 9 công ty quay số mở thưởng. Ngoài vé số truyền thống, nhiều đơn vị còn phát hành vé cào.

Theo hướng dẫn của Bộ Tài chính, từ 1-7, các công ty xổ số kiến thiết tại địa phương sáp nhập đã bàn giao nguyên trạng về tỉnh, thành phố mới để đảm bảo kế hoạch kinh doanh, tránh ảnh hưởng lượng vé đã in và nguồn thu. Đến 1-1-2026, sẽ sắp xếp lại lịch phát hành, mỗi địa phương chỉ còn một công ty.

Tuy vậy, nhiều công ty vẫn tìm cách trì hoãn, viện dẫn lý do kết quả kinh doanh tốt, tỉ lệ phát hành đạt 100%, sợ ảnh hưởng doanh số. Có nơi đồng ý sáp nhập nhưng đòi giữ lại ngày quay thưởng, tức một công ty phát hành 2 - 3 lần/tuần. Ai cũng hiểu nguyên nhân chính là lợi nhuận quá lớn.

Xổ số là ngành kinh doanh đặc biệt, siêu lợi nhuận. Nó mang lại nguồn thu chủ yếu cho nhiều địa phương, có nơi chiếm 30 - 40% ngân sách, nhưng hệ lụy xã hội cũng không nhỏ. Đã đến lúc phải sáp nhập, tổ chức lại hoạt động, đảm bảo kỷ luật, kỷ cương.

Việt Nam chỉ nên còn 35 công ty, gồm Công ty xổ số điện toán Vietlott và 34 công ty xổ số kiến thiết cấp tỉnh sau sắp xếp.

Bộ Tài chính cần áp dụng "bộ lọc 5 năm", đơn vị nào thua lỗ, vi phạm quy định sử dụng nguồn thu, hiệu quả xã hội thấp thì giải thể.

Tinh gọn bộ máy không chỉ là sắp xếp hành chính mà còn là yêu cầu kỷ luật ngân sách. Riêng miền Nam, 6 tháng đầu năm 2025, doanh số phát hành xổ số hơn 76.000 tỉ đồng, nộp ngân sách hơn 29.000 tỉ, tỉ lệ tiêu thụ gần 99%.

Những con số này cho thấy ngành hoàn toàn đủ sức vận hành với ít đầu mối, tránh trùng lặp trong quản trị, chuẩn hóa quy trình in ấn, phân phối và minh bạch hóa dòng tiền.

Thực tế đã có một số công ty xổ số kiến thiết các tỉnh miền Trung, miền Bắc kinh doanh thua lỗ. Nếu duy trì hàng chục công ty trùng lặp, chi phí quản lý và rủi ro thất thoát càng lớn.

Việc sắp xếp lại lịch quay số là cần thiết để giảm "bội thực" vé số. Hiện mỗi ngày có hơn 9 công ty mở thưởng.

Vé số không tạo ra giá trị vật chất bền vững, lại đặt gánh nặng lên nhóm yếu thế. Người bán vé số dạo và người mua nghèo. Nếu mỗi tỉnh chỉ còn một công ty, với lịch quay thống nhất, ít kỳ hơn, có "ngày nghỉ xã hội", sẽ giảm hệ quả tiêu cực, hạn chế tình trạng nghiện vé số và bảo vệ nhóm người dễ tổn thương.

Quan trọng hơn, phải minh bạch hóa dòng tiền công và nâng cao trách nhiệm xã hội. Khi chỉ còn một công ty ở mỗi tỉnh, việc giải trình và công khai tỉ lệ phân bổ cho giáo dục, y tế, dạy nghề sẽ rõ ràng hơn. Mỗi đồng thu từ xổ số phải gắn với kết quả xã hội cụ thể, chứ không chỉ dừng ở con số nộp ngân sách. Đây mới là thước đo thật sự cho sự chính đáng của nguồn thu đặc biệt này.

Sáp nhập cũng mở đường cho tái cơ cấu theo vùng, xử lý dứt điểm doanh nghiệp yếu kém và cải thiện quyền lợi người bán vé số. Sự chênh lệch giữa miền Nam, nơi tiêu thụ vé số mạnh, lợi nhuận cao với nhiều công ty miền Trung, miền Bắc thua lỗ đã kéo dài.

Sáp nhập sẽ giúp phân bổ lại mạng lưới phân phối theo vùng, đặt trần lợi nhuận tối thiểu, công ty nào không đạt sau 5 năm phải giải thể. Không thể để một "mỏ vàng thu ngân sách" tiếp tục vận hành trên sự bấp bênh.

Nghịch lý đang diễn ra, nhiều tỉnh nghèo, chỗ trũng giáo dục lại đứng đầu về nguồn thu xổ số. Đặt trò chơi may rủi này bên cạnh chất lượng nhân lực các địa phương nghèo khó càng đáng suy ngẫm.

Đồng bằng sông Cửu Long sau nhiều thập niên xác định "phát triển nguồn nhân lực" là khâu đột phá, nhân lực vùng vẫn tụt hậu. Tỉ lệ lao động qua đào tạo thấp nhất cả nước, học sinh bỏ học cao gần 3 lần so với trung bình. Trong khi doanh thu vé số tăng đều, chất lượng nhân lực không cải thiện.

Đã đến lúc phải nhìn nhận xổ số không chỉ là "mỏ vàng ngân sách" mà là nguồn lực cần được định hướng lại. Sáp nhập các công ty xổ số kiến thiết không chỉ để tinh gọn bộ máy, sắp xếp lịch quay hợp lý, minh bạch dòng tiền, mà còn phải gắn với cam kết chuyển đổi nguồn lực xổ số thành đầu tư cho giáo dục, y tế, việc làm và an sinh.

Chỉ khi đó, giá trị thật sự của việc sáp nhập mới rõ: không nằm ở con số lợi nhuận, mà ở chỗ tạo dựng tương lai bền vững cho con người và xã hội.

Các công ty xổ số miền Tây có được giữ lại sau sáp nhập tỉnh?

Nhiều công ty xổ số kiến thiết ở miền Tây được đề xuất giữ lại, đợi hướng dẫn từ Bộ Tài chính sau khi các tỉnh thành hợp nhất.